ӘН ЖӘНЕ МУЗЫКА
Ән сабақтары жалпы білім беру бағдарламасына қосылғанмен көптеген адамдар оларды ешбір пайда бермейтін қосалқы пән деп санайды. Бірақ ән мен музыка баланың жан-жақты дамуында маңызды роль атқарады. Рухани жан азығы ең әуелі нәрестеге бесік жыры арқылы әуезді әуенмен беруден басталады. Ол біз әлі жарық дүниеге келмеген кезде жанымыз алатын білімді оятады.
Бұл бізді жігерлі және дені сау ететін ең күшті құрал екенін адамдар түсінген сайын болашақта білім беруде музыка мен әннің оқу мен жазу сияқты қажетті болатынына шек келтіруге болмайды.
Музыка мен дауыстың әсері адамның дене және жүйке сияқты барлық құрылымына таралады. Дауыс басқа дыбыстарда болмайтын терең және жігер беретіндей күшке ие. Басқа дыбыстардың қатты болып естілуі мүмкін, бірақ олардың ішінде бірде бірі жанды бола алмайды. Дауыс адам жанының сыртқа шыққан көрінісі болып табылады.
Ән балаларға көптеген себептер бойынша қажет.
Біріншіден, тынысты терең және ырғақты етеді, бұл денсаулыққа пайдалы. Екіншіден, өзіңді өзің тәртіпке келтіруге үйретеді. Дауыс еркін және анық шығуы үшін ән ырғағының пайдасы зор.
Ән балаларды топта жұмыс істеуге, басқалармен бірлікте сезініп, хормен (қосылып) айтуға үйретеді.
Әнді бірге орындаудың өзіндік үлкен мәні бар. Олар бір-бірін тыңдай білуге, түсіне білуге үйрене отырып, әнді орындау барысында олардың ішкі сезімдерінде үйлесімділік қалыптасады.
Тақта алдында дегбірсіз, ұялшақ балалардың да хорда рахаттана ән айтатыны байқалып жүр. Олардың мінез-құлқындағы өзгерістерден адамгершілік қасиеттердің айқын көріністерін байқауға болады. Мысалы, Республикаға танымал, сонымен қатар шетелдерде де өнерлерін көрсетіп жүрген "Ертөстік" балалар хорына қатысатын оқушыларды атауға болады.
Барлық әлемде балалар ән айтуды және музыка тындауды жақсы көреді. Музыка мен өлең сезімді оятьш, шығармашылық қабілетті дамытады. Сабақ кезінде жағымды әуен естіліп тұратын болса, балалар сабақты жақсы игеріп әкетеді.
Ұйықтап жатқан жүректі ән оятар. Әннің терең мазмұнды мәні оятар, - деп Абай атамыз айтқандай, адам бойындағы асыл қасиеттердің қалыптасуында әннің маңызы зор және сол күйінде қалады.
МУЗЫКА ТӘРБИЕ ӘДІСІ
Балаларды әдеттегі сабақта музыкаға қызықтыруға, оны тыңдауға және түсінуге үйретуге болады.
Бұған классикалық музыкалық шығармалар қолайлы келеді. Музыка шығармашылыққа дем береді, сондықтан балалар сурет салумен, жабыстырумен, әдеби шығарма жазумен шұғылданған кезде оны қосып қойған жөн. Музыканың тамаша үлгілері адамның санасын оятуға, оның бойынан күтпеген талант пен қабілетті ашуға себепкер болады.
Балаларға олардың тыныш, денені; бос ұстаумен, көзді жұмып отыруға болатынын түсіндірген жөн. Тыңдап болған соң, балалардан түрлі түсті бейнеде айтып беруін сұрауға болады. Бұл қызық эксперимент болады. Ғылымда дыбыстың түспен белгілі бір дәрежеде байланысы бар екенін дәлелдейді.
1. Тыныш отыруға арналған музыка.
2. Тыныштықта отырып жағымды ойларды шоғырландыруға әуенді пайдалану өте тиімді.
Музыка шығармашылыққа дем береді, сондықтан балалар сурет салумен, жабыстырумен, әдеби шығарма жазумен шұғылданған кезде оны қосып қойған жөн. Музыканың тамаша үлгілері адамның санасын оятуға, оның бойынан күтпеген талант пен қабілетті ашуға себепкер болады.
Топтық қызмет
Адам - ұжымдық жанды организм. Ол қоғамда өзі үшін және қоғам үшін өмір сүреді. Бұл өмір сәтті болу үшін адам қарым-қатынас жасай білуді, басқалармен өзара әрекет жасауды және татулық пен үйлесімділік жағдайда өмір сүруді үйренуі керек.
Сондықтан да балаларды жас кезінен дұрыс қарым-қатынас жасай білуге үйретудің ерекше маңызы бар. Сабақтарда оқушыларды топтап оқыту осы мақсатқа қызмет етеді. Баланы жас кезінен бастап, бірге ойнауға, бірлесе ойлауға, көпшілік пікірімен санасуға, айналасындағылармен келісе отырып, шешім қабылдауға бағыт беріп отырған жөн. Осындай қызмет ретінде мынаны ұсынуға болады.
Сахнада ойнау
Балалардың мінез-құлқын қалыптастырып, олардың білімін дамытуда сахналық шығармалардың эмоциялық әсері мол болады. Балалар сахнасында көбірек пайдаланылатын шығармалар: көркем әңгіме, ертегі, монолог, диалог, тақпақ,жыр, скетч, қысқа пъесалар мен интермедиялар. Әсіресе, пәндік және мерекелік кештер мен ертеңгіліктердің сценарийлері, көркем шығармалардың инсценировкалары мектеп сахнасына өте қажет. Оларды таңдап, талғап, лайықтап іріктеген соң, тиісті көрсетудің қойылымын әсерлі дайындау оқытушы мен окушының шеберлігіне байланысты.
Күнделікті өмір жағдайындағы қиындықтардың бірі қандай да болмасын бір күтпеген жайларда адамның өзін ұстай білмеуі болып табылады. Әдеттен тыс жағдаймен ұшырасып қалған адамның оны дұрыс бағалай білмеуі және дұрыс шешім жасай алмауы жиі кездеседі.
Осындай жағдайларды сахнада ойнап көрсету балалардың бойында жағдайды ойластыру және одан шығудың жолын табу қабілетін дамыту әдісі болып табылады. Бұдан басқа, осыған ұқсас ойындарда бала басқалармен өзара әрекет жасай білуге, өзінің әрекеттерін басқалармен ақылдаса отырып үйренеді.
Сахнада ойнап көрсетуде оқушылардың әрқайсысы оларға белсене қатысуы үшін сыныпты 4-6 адамнан шағын топтарға бөлген жөн. Топтар сол бір ойынды алма кезек көрсетуі мүмкін. Бұл кезде қалғандары көрермендер болады. Содан соң бүкіл сынып болып әрекеттерді талқылауға болады.
Алғашқы кезде балаларды белгілі әңгіме, ертегі немесе мысалды сахналауға үйрету оңай болады. Кейіннен, олар мұны меңгеріп болған соң, олардың өздері ойлап тапқанын ойнап көруді ұсынуға болады.
Шығармашылық қабілет әр баланың табиғатында әуел баста салынған.
Мұғалімнің міндеті – оқушыға оның бойында жасырынып жатқан мүмкіндікті ашып көрсету.
Шығармашылық – бүкіл тіршіліктің көзі. Адам баласының сөйлей бастаған кезінен бастап, бүгінгі күнге дейін жеткен жетістіктері шығармашылықтың нәтижесі.
Оқу әрекетінен шығармашылық әрекеттің айырмашылығы – ол баланың өзін-өзі қалыптасуына, өз идеясын жүзеге асыруына бағытталған жаңа әдіс-тәсілдерді іздейді.
Осындай қызмет ретінде мыналарды ұсынуға болады:
- Сахнада ойнау.
- Тестілеу
- Бірлескен жұмыс түрлері.
- Шығармашылық.
Сахнада ойнау
Балалардың мінез-құлқын қалыптастырып, олардың білімін дамытуда сахналық шығармалардың эмоциялық әсері мол болады. Балалар сахнасында көбірек пайдаланылатын шығармалар: көркем әңгіме, ертегі, монолог, диалог, тақпақ,жыр, скетч, қысқа пъесалар мен интермедиялар. Әсіресе, пәндік және мерекелік кештер мен ертеңгіліктердің сценарийлері, көркем шығармалардың инсценировкалары мектеп сахнасына өте қажет. Оларды таңдап, талғап, лайықтап іріктеген соң, тиісті көрсетудің қойылымын әсерлі дайындау оқытушы мен окушының шеберлігіне байланысты.
Күнделікті өмір жағдайындағы қиындықтардың бірі қандай да болмасын бір күтпеген жайларда адамның өзін ұстай білмеуі болып табылады. Әдеттен тыс жағдаймен ұшырасып қалған адамның оны дұрыс бағалай білмеуі және дұрыс шешім жасай алмауы жиі кездеседі.
Осындай жағдайларды сахнада ойнап көрсету балалардың бойында жағдайды ойластыру және одан шығудың жолын табу қабілетін дамыту әдісі болып табылады. Бұдан басқа, осыған ұқсас ойындарда бала басқалармен өзара әрекет жасай білуге, өзінің әрекеттерін басқалармен ақылдаса отырып үйренеді.
Сахнада ойнап көрсетуде оқушылардың әрқайсысы оларға белсене қатысуы үшін сыныпты 4-6 адамнан шағын топтарға бөлген жөн. Топтар сол бір ойынды алма кезек көрсетуі мүмкін. Бұл кезде қалғандары көрермендер болады. Содан соң бүкіл сынып болып әрекеттерді талқылауға болады.
