Жағымды ойларға бейімдеу

Ойды ізгілік күйге бейімдеу өзіне және жақындарына іштей игі тілек білдіру болып табылады.
Бұл әрекетте өте құнды екі фактор бар. Біріншіден, ақыл-кеңес және көмек сұрап отыратын жоғары Ақылға сенушілік. Сенім - құдіретті күш. Дәрігердің, емшінің емдік іс-әрекетіне толық сенсең, аурудан тез айығасың; ертеңгі мақсатыңды орындай алатыныңа сенсең, қандай қиындық болса да, әрекеттеніп, мақсатыңа жетесің; әлеуметтік келешегіңе сенсең, сол бақытқа өзің де барлық адамдармен бірге ұмтыласың.
Екіншіден, жағымды ой. Жағымды ойлардың маңызы зор. Ол өзіне деген сенімді дамытады, қорқынышты болдырмайды, адамның бойына салмақтылық пен қайырымдылық әкеледі. "Тек қана жақсылықты ойлап, адам баласына жақсылық жасау", "Адам баласына ізет көрсету, инабатты болу", "Әділ де, адал болу" сияқты имандылық қасиеттерді бақыт деп санаған адам ғана айналасыңдағыларға ізгілік нұрын шашады.
Балаларды жас кезінен бастап көтеріңкі ойлардың мәнін түсіне білуге үйрету керек. Мұндай білім олардың бүкіл өмірінде баға жетпес қолдау көрсетіп, жеке жұбаныш әкелетін болады. Біздің ойларымыз қандай болса, өміріміздің де сондай болатынын түсіне білу керек. Біз өзіміздің қалауымыздың бәріне егер біздің тілегіміз ізгі және шынайы болса ғана қол жеткіземіз. "Іздеңдер, табасыңдар. Сұраңдар, бәрі де сендерге ашылады", - дейді Адамдық ұлы. Сол себепті біздің өзімізге және жақындарымызға шын жүректен бақыт пен денсаулық тілеуімізді жоғары Ақылдың есігін қағу деп атауға әбден болады.
Бала үшін ізгі тілектің үлгісі мынадай: "Мен өзіме және өзімнің туыстарыма -  анама, әкеме, әжеме, ағама және кішкентай қарындастарыма денсаулық тілеймін! Менің отбасында тыныштық және сүйіспеншілік болсын! Өзімнің көршілеріме, таныстарыма, достарыма бақыт тілеймін! Біздің елімізде, бүкіл Жер  шарында бейбітшілік болсын!"
Сабақтарға келсек, бұл жерде ең қолайлысы қарапайым тілектер лайықты болып табылады. Мысалы: "Өмір, мені жалғандықпан Шындыққа, қараңғыдан Жарыққа жетеле!"
Дұрыс көңіл-күйге келтіретін басқа да сездерді пайдалануға болады.
Көптеген белгілі тұлғалардың өміріне, өздерінің айтуы бойынша, балалық шақта естіген әңгімелер мен оқиғалар оларға үлкен ықпал еткен.
Балалардың бәрі, тіпті мектепке барғысы келмейтіндердің өздері де, оларға ертегілер айтып берген кезде мінез-құлқы өзгеріп, бар ынтасын салған көрермендер мен тыңдармандар болып, тыныштала қалады.
Не себепті бұлай болады?
Бәлкім ол бала қиялының күштілігінен және ертегілер сюжеттерінен оның жанында күңгірт сақталып қалған кейбір жағдайларымен байланыс таба білуінен болар.
Қай кезде болмасын үлкендердің бірі, мәселен, әже, өзінің маңына немерелерін жинап алып, оларға ертегілер айтып берген кезде, отбасында сүйіспеншілік пен бірліктің ахуалы жасалатын. "Ертегі туған жерге деген сүйіспеншілікті тәрбиелейді, өйткені ол халық шығармасы", - деген болатын тамаша педагог В.А.Сухомлинский. Ертегілерде жанның батылдық, адалдық, Отанға берілгендік сияқты қасиеттері үнемі қатысып отырады және өз бойында осы қасиеттерді сіңірген кейіпкерлер балалар үшін олардың еліктейтін үлгілері болып табылады. Соныменқатарертегібаланыңқиялындамытып, өзіндікпікірінтуғызады. Адамбойындағықасиеттердіңара- жігінажыратып, жағымдыжақтарынөзінеруханиазықетугетырысады. Өкінішкеорай, қазіргікездеүлкендердіңбалаларменосындайжандықарым-қатынасжасауыайтарлықтайдәрежедеқысқарды. Оныңорнынжастардыңсанасынаәсерететінадамгершілікқұндылықтарымардымсызтолыпжатқанхабарларыбартеледидарбасты.
Балаларға арналған телехабарлар балаға дүние туралы білімнің бәрін береді дейтін пікір де жоқ емес. Қалай болғанда да, бұл хабарлар жанды түрдегі танымды алмастыра алмайды.
Әрбір ата-ана (тәрбиеші) жақсы көретін үлкен адамның қасында болу арқылы баланың табиғатпен жанды қарым-қатынас жасағанына ештеңенің де тең келмейтінін түсіну керек! Анасы баласының қолынан ұстап тұрып, оған құсты көрсетумен былай дейді: "Бұл - құс. Оныңекіқанатыбар. Олбиіктеқалықтапұшады, шырылдапәнсалады". Осыныңөзіғанабойынақұндымәліметберетіншағынәңгімеболыптабылады. Албүлдіршінніңкөздеріндегітаңданушылыққандайдесеңізші! Олбаланыңтанымдыққабілетініңдамуынаықпалететінісөзсіз. Баладатаныпбілугедегенқұштарлықоянады.
Баланы рухани - жан дүниесін оятып, дүниетанымын қалыптастыратын әңгімелерді, ертегі-өлеңдерді, жыр-дастандарды төмеңдегіше іріктеп алуға болады:
1. Оларды таңдағанда оның көлеміне назар аудару керек. Бүлдіршінге қозғалмай ұзақ отыру қиынға соғады;
2.  Мазмұны сабақтың тақырыбына сәйкес болғаны жөн;
3. Олар балаға қандай да болмасын құндылықты түсінумен қатар,оның бойында өзіндік пікір туғызатындай болу керек.
4. Оларды баланың жас ерекшеліктеріне қарай іріктеп алған жөн. Шамамен мынадай:
6-9 жас
Бұл жаста балалар қиялы әдеттегіден тыс болады. Олар шындық өмірді қиялдағымен біріктіре отырып, өзі ойлап тапқан дүниеде өмір сүруі мүмкін. Олар ағаштардың және хайуандардың сөйлейтініне сенеді. Бұл жаста бала естіген ертегі-әңгіме желісімен өзі де оларды құрастыруға бейім болады.
Сондықтан мұғалім ертегіні бастап беріп, оны аяқтауды тапсыратын болса, балалар оны аяқтаудың түрлі жолдарын қарастырады. Сол сияқты олардың қиялын дамыта отырып, адамның құндылықтарын игеруге бағытталған ертегілерді құрастыртуға бағыт беруге болады.
Ертегі-әңгімені іріктеуде баланың көңіл-күйіне, ішкі жан сезміне әсер ететіндей, одан алған әсері есінде қалатындай болып, олардың мазмұнына жоғары мән берілуі қажет.
Мысалы, ағылшын тілінде шыққан бір кітапшада Қызыл телпектуралы ертегі жаңа, осы заманғы жағдайға бейімделіп, мазмұны өзгертіліп баяндалған. Онда қасқыр әже мен немерені жеп қоймайды, керісінше, олармен және аңшылармен бірге үстел басында шүйіркелесіп, самса жеп отырады. Мұнда ертегінің қиялымен қатар, балаға түсінікті терең мазмұны да жойылған.
10-14 жас
Бала өскен сайын қиялдың атқаратын ролі кеми түседі. Онда әлем туралы көбірек білуге деген ынта пайда болады. Сондықтан тарихи және күнделікті тұрмыстық әңгімелер оған барынша қызықты бола бастайды. Сонымен бірге оның бойында ертегілерге деген қызығушылық әлі де сақталып қалады.
15 - 17 жас және одан үлкен
Бұл жаста тартымды, шынайы әңгімелер қызықты болады. Балалар бәріне дәлел іздейді және естігендеріне өзінің бағасын береді. Мұндайда балаларды пікірталасына шақыру да қиындық келтірмейді.
Әңгімелеуге қажетті материалдар:
     Қиял-ғажайып ертегілер, халық ертегілері, өлеңдер, мысалдар, атақты адамдардың өмірі туралы жазылған балаларға арналған әңгімелер, нақыл сөздер мен балалардың рухани әдебиеті, түрлі картиналар, сюжетті суреттер, бейне кассеталар, т.с.с.
Әңгімені қабылдау:
1. Мұғалім оқиғаларды, әңгімені, ертегіні және нақылды кітаптан оқымай, ауызша әсерлі етіп баяндап берген жөн. Мұндайда мұғалімге оқушылармен тікелей байланыста болып, олардың алған әсеріне бақылау жасауға мүмкіңдік туады.
2. Ертегіні айтушы кейіпкерлердің қимыл-әрекетін, дауыс ырғағын, көңіл күйін, дене қимылы (ымдау, қол сермеу және т.б.) арқылы жеткізе білсе, ол оқушыларға өте қызықты болады.
3. Әңгімені мұғалімнің өзі жақсы меңгерген болса, оның мәнін балалар оңай түсінеді. Өзіңізге әсер қалдырмайтын оқиғаны айтып берудің пайдасы шамалы. Сіздің әңгімеге деген қарым-қатынасыңыз оқушылар тарапынан аңғарылмай қалмайды. Сондықтан өз көңіліңізден шыққан сөз оқушының жүрегіне жол табуы тиіс.
4. Әңгіме тындаушыларының қиялына әсер ететін көрнекі құралдардың көмегімен айтылатын болса, ол өте қызықты болады және олардың есінде көп сақталады.
5. Әңгімені таңдағанда мүмкіндігінше балалардың отбасы жағдайын ескеру қажет. Әлдебір оқиғаныңолардың қасіретіне әсер етпейтіндей болуын есте ұстаған жөн.
Әңгіме бойынша сурет салу
Оқушылардан жаңа ғана айтылған ертегі немесе нақылға орай қандай да болмасын сурет салуды сұраңыз. Бала өзін бейнелеу өнерінің шебері ретінде сезінеді. Сонымен бірге әңгіменің мазмұнын есінде жақсы сақтап қалады. Өйткені ол әңгіменің мазмұнын ішкі сезімімен жеткізуді көздейді.
Белгілі бір суретке қарап, соның суретін салғызуға болады.
Ол үшін:
1. Суретті мұқият қарауға уақыт беру.
2. Оқушыларға берілетін тірек-схемалар:
3. Сенің ойыңша мына сурет қашан салынған?
4. Суретші қандай көңіл-күйде болған?
Осы сияқты тағы басқа да суреттер бойынша әңгіме құрастыруға болады.
"Ертегі туған жерге деген сүйіспеншілікті тәрбиелейді, өйткені ол халық шығармасы", - деген болатын тамаша педагог В.А.Сухомлинский. Ертегілерде жанның батылдық, адалдық, Отанға берілгендік сияқты қасиеттері үнемі қатысып отырады және өз бойында осы қасиеттерді сіңірген кейіпкерлер балалар үшін олардың еліктейтін үлгілері болып табылады. Сонымен қатар ертегі баланың қиялын дамытып, өзіндік пікірін туғызады. Адам бойындағы қасиеттердің ара - жігін ажыратып, жағымды жақтарын өзіне рухани азық етуге тырысады. Өкінішке орай, қазіргі кезде үлкендердің балалармен осындай жанды қарым-қатынас жасауы айтарлықтай дәрежеде қысқарды. Оның орнын жастардың санасына әсер ететін адамгершілік құндылықтары мардымсыз толып жатқан хабарлары бар теледидар басты.
Балаларға арналған телехабарлар балаға дүние туралы білімнің бәрін береді дейтін пікір де жоқ емес. Қалай болғанда да, бұл хабарлар жанды түрдегі танымды алмастыра алмайды. Әрбір ата-ана (тәрбиеші) жақсы көретін үлкен адамның қасында болу арқылы баланың табиғатпен жанды қарым-қатынас жасағанына ештеңенің де тең келмейтінін түсіну керек!
http://goo.kz