«Алаш айнасы» газеті ел ішінде жиі айтылып, жиі жазылса да, көп адам мән-мағынасын біле бермейтін кейбір сөздерге талдау жасайтын болады. «Анығы – осы» айдары арқылы газетіміздің әр санында мән-мағынасы беймәлім сөздердің түбірі неден шыққаны, халық арасында тез тарап кетуіне не себеп деген сұрақтарға жауап іздемек. Мәселен, қазіргі уақытта қазақ тілінде кірме (парсы және араб тілінен енген) сөздерді айтпағанда, арамызда қазақтың кейбір сөздерінің мағынасын түсіне бермейтін қандастарымыз баршылық. Сондықтан біз бүгінгі санда қазақтың салт-дәстүрі, ырым-тыйымдарының бірқатарын тізбектеп шықпақпыз.

Қонаққа қатысты ырым-тыйымдар мыналар:

– Үлкен тойда, аста немесе салтанат­ты мерекелерде  сыйлы қонаққа көк қасқа тай, ақ сары бас қой, атан түйе, дөнен өгіз сойылады. «Сонда барлық тілек қабыл болып, зор бақыт қонады» деп ырымдайды.

– Қонақ қонған түні мал төлдесе, қонаққа киіт кигізіп, «ақжолтай қонақ» деп, құрметпен шығарып салады. «Құт­ты қонақ келсе, қой егіз табады» деген сөз осындайдан шықса керек.

– Дастарқан қос қабатталған болса, қонақ келгенде оның тұйық жағын төрге қаратып, оң бетін келтіріп жаяды. Бұл «дас­тарқан оң болмай, ісіңде жол бол­майды» дегенді білдіреді.

– Қонақ келгенде есікті үй иесінің өзі ашады. Ал қонақ шығарда, есікті қонақ өзі ашып шығады. «Қонақ үйге келгенде құт бірге кіреді, қонақ кетерде үй иесі есік ашып берсе, құт та әлгі кісімен бірге  ілесіп кетеді» деп ырымдалады.

– Қазақ қыздары үйдегі қонақтың қарсы алдына келіп, талтайып отырмай­ды. «Мұндай қылық қызды ұятсыз іске ұрындырады, бақытсыздыққа душар етеді» деп ырымдайды.

– Қонақтың пышағы немесе бәкісі дас­тарқанмен бірге жиналып кетсе, қайта­рып берілмейді. Қонақ ет тураған соң, пышағын өзі сүртіп, қынына салып алуы керек. Егер дастарқанмен бірге жиналып кетсе, пышағын сұрамайды. Сұраса, «қырық пышақ боп өштеседі» деп жориды.

– Қонаққа беретін тамақ «қонағасы» деп аталады. Қазақ үйіне келген қонақтың қайсысын болса да тойғызбай аттандырмайды.

– Сый табақпен екі кәрі жілік бірге тартылса, қонақ қуанады. «Оң жол болады, байлық келеді, бақ дариды» деп ырымдайды.  Қонақ жіліктерді еттен тазалап, мүжіп, өзі алып кетеді де, үйінің босағасына іліп қояды.

– Қазақта кетік, сынық ыдыспен қонақ­қа ас бермейді. «Ыдыстың кетігі­нен шайтан қосарлана ас ішеді, қонақ қор­ланады, қонақтың жебеуші иесі шам­да­нып, кәрін төгеді» деп ырым­дайды.

– Қонақты сыйламас бұрын үй қожа­сының өзі астан ауыз тиюі керек. Бұл ырым арқылы астың адалдығы, үй иесінің қонақжайлығы танылады.

– Халқымыз үйге келген кісіге астан дәм татырмай жібермейді. Ертеде қазақ­тар бар болса, ет, ол болма­са, айран, ірімшік, құрт сияқты тағамдар ұсы­натын болған. Асты қадірлейтін қа­зақ «дәм-тұзымды тат, расыңды айт» дей­ді.  Қастандық қылған біреу жайлы «дәм-тұзыма тапсырдым» дейді.  «Тат­қан дәмге қас қылған жігіт оңбас» деп өлең­детеді.

Жалғасы келесі санда

Құрметті оқырман!

Газетіміздің алдағы сандарында да қазақтың әдет-ғұрып ишараларын бөлім бөлімімен назарларыңызға ұсынатын боламыз.

Жарияланған сөздерге қатысты айтар ой, қосар пікірлеріңіз бен ұсыныстарыңыз болса, хабарласа жүріңіздер!

Байланыс телефоны: 8 /727/ 3 888 062