Астана – Алты Алаштың айнасы. Сол айнамыз іспетті Сарыарқаның төсінде бой түзеген әсем қаланың әр көшесінің атауы қазақы рухты көтеріп, исі қазақ баласын жігерлендіруі тиіс. Ол үшін қазақ халқына атауы белгісіз адамдарға, тарихи емес тұлғаларға, кезінде комсомолда, ОК мен обкомда қатардағы қызметкер ретінде жұмыс істеген азаматтарға берілген немесе ешбір мақсатсыз, мән-мағынасыз қойыла салған жүздеген түрлі атауларды өзгерту қажет. Біз бүгін ономастика жөніндегі құзыретті органдар ескерер деген ниетпен Астана көшелерінің атауы жайлы өз пікірімізді ортаға салмақпыз...
Бірінші кезек...
Кеңестік кезеңнің астары бар атаулар
Бірінші кезекте кеңестік кезеңнің астары бар немесе орыстық психологияда қойылған аттардан арылуымыз қажет. Мысалы, Разин Степан Тимофеевичті (1630-1671) Ресейдегі шаруалар көтерілісінің жетекшісі ретінде білеміз. Ал орыстың даңқты қолбасшысы, князь Михаил Кутузовтың Тәуелсіз Қазақ елі үшін еңбек етпегені бесенеден белгілі. Кеңес дәуіріндегі батыр пионер Павлик Морозовты (1918-1932) тәуелсіз елдің жастарына үлгі ете алмаймыз. Орыстың әскери қолбасшысы, соғыс өнерін дамытушылардың бірі Александр Суворовтың да Астана қаласынан (1729-1800) алар орны бар ма? Кеңес үкіметі мен компартия қайраткері Алексей Косыгин (1904-1980) мен украин халқының батыры Богдан Хмельницкий және кеңестік қолбасшы Иван Грязновтар (1897-1938) секілді азаматтардың атына Астанасынан көше берген қазақ халқы тереңірек ойлануы қажет сияқты. Мысалы, қазақтар «Мырзажан» деп еркелеткенімен, ұлтты геноцидке ұшыратқан Левон Исаевич Мирзояндарды (1897-1939) әспеттеу артық секілді. СРО, РСФСР шетел істері жөніндегі халық комитетінің төрағасы Георгий Чичериннің (1872-1836) де біздің елге қандай жақсылық жасағаны белгісіз... Тіпті Атбасар уезіндегі Маринск көтерілісі басшыларының бірі Никифор Ирченко (1886-1919) мен Азамат соғысының батыры Николай Щорс (1895-1919) қазаққа нендей еңбек сіңірді деген сұраққа жауап беру қиын. Мұның бәрін біздің тарихшылар екшеуі қажет. Бұл – бір...
Екінші кезек...
Тағы да өзге батырлар...
Екіншіден, қазір Ұлы Отан соғысына қатысты түрлі пікірлер айтылып жүр. Ол соғысқа қазақтың қаншама батыры жанын берді. Қаншама батырымыз сыңаржақ идеологияның кесірінен Кеңес Одағының Батыры деген атақ ала алмады. Біз бұл мәселеге де ұлттық көзқарас тұрғысынан қарауымыз қажет. Мысалы, Астана қаласында оннан аса Кеңес Одағының Батырларына берілген көшелер бар. Оның көбі – орыс ұлтының өкілдері. Мысалы, Кеңес Одағының Батырлары Ульяна Громова (1924-1943), Николай Гастелло (1908-1941), Александр Матросов (1924-1943), Алексей Петров, Георгий Жуков (1896-1974), Георгий Игишев (1921-1943) Герман Титов, Дмитрий Карбышев (1880-1945), Никита Митченко (1913-1941) (Кеңес Одағының Батыры атағын алмаған 28 панфиловшылар дивизиясы батырларының бірі), Беляков Александр (1897-1982), Юрий Малахов т.б. Бірақ біз қазір Кеңес Одағында өмір сүріп жатқан жоқпыз. Сол себепті де осы Кеңес Одағы Батырларының елімізге қатысы барлары ғана әспеттелуі қажет сияқты.
Үшінші кезек...
Мағынасыз орысша атауларды өзгерту қажет
Үшіншіден, елордамызда әлі де болса ешбір мағынасы жоқ атаулар жетерлік. Мәселен, Вячеславский деген көшенің атауы Ақмола облысы Аршалы ауданындағы суқоймасына байланысты қойылыпты-мыс. Мұнан кейін Училище, Фестивальный, Речной, Мирный, Изобильный, Загородный, Колхозный, Нагорный, Современников, Новостроительный, Первомайский, Мостопоезд, Железнодорожный, Придорожная, Дальний, Южный, Узкий, Пионер, Родниковый, Речной, Солнечный, ДЭУ-3, Садовый, Романтиков т.б басқа болып кете береді. Мұның дені ұсақ көшелер болғандықтан, тұрғындар назарына көп іліге бермеуі мүмкін. Бірақ тәуелсіз саналы азаматтар мұндай жайттарды ұмыт қалдырмағаны жөн.
Ұшқын СЕЙДІРАХМАН, Астана қаласының тұрғыны:
– 1933-1938 жылдар аралығында Қазақстан Орталық Партия Комитетінің бірінші хатшысы болған Левон Исаевич Мирзоян Сталинге арнайы хат жазып, қазақтың баскөтерерлерін қыруға рұқсат сұрағанын тарихи құжаттар дәлелдейді. Бүгінде бұл саяси қуғындау емес, жоспарлы жүзеге асырылған ату-асу шаралары екені белгілі болып отыр. Сол Мирзоянның тұсында қазақ халқынан мерт болғандардың жалпы саны 17600 қазақ екен. Сол 17 600 қазақты жазықсыз қырған азаматқа елордадан көше атын беру – біз үшін ұят.
Сөз соңы
Әрине, біздің бұл жазғанымызға қарап, бүкіл «Астананың көшелері әлі күнге орысша атаулардан арылмаған екен» деп ойлауға болмайды. Елордамыздың негізгі орталық көшелері толығымен қазақыланып қалды. Біз тек қалтарыста қалған, ұсақ көшелерді, Астананың шетінде орналасқан назардан тыс аудандардағы атауларды сөз етіп отырмыз. Мұндағы мақсат 15 жылдың ішінде алып мегаполиске айналған Астананың әр бұрышын, әр көшесін назардан тыс қалдырмасақ деген ниет болатын.
Түйін
Біз Астананы ғана емес, Астананың әр көшесі қазақтың айнасы болса дейміз. Бірақ кейбір қазақы сипаттағы көшелердің ішінде де көңілге қонымсыз атаулар бар екенін айта кету керек секілді. Мәселен, ешбір маңыздылығы жоқ Базарлық, Жасыл, Ынталы, Өріс, Өрнек, Өркениет, Ынтымақ деген секілді көше атаулары Астанамыздың ажарын ашып тұр ма?. Біздің ойымызша, жоқ... Сол себепті де ономастика мәселесін қарастырғанда бұл жайтты да жан-жақты талқылап, ойластырғанымыз жөн секілді.