Ақылбай - поэма жанрының қас шебері

Ақылбай - поэма жанрының қас шебері

Адамзаттың Абайының «ұстаздық еткен жалықпас үйретуден балаға» деуі – айналасына талапты, өнерлі жастарды жинап, өнерге баулуынан туған ұлағатты қағида. Өлең-сөзге бейім өрендерді сілкілеп сынау арқылы, ұстаз оларды тезге салды. Ақындықтың қыр-сырын меңгертті. Терең де ойлы өлең құрауға машықтады. Осылайша «Абайдың әдеби мектебін» қалыптастырды. Ұлы ақынның кіндігінен тараған балаларының ақындыққа жақын болуы – әкесінің әнге әуес, күйге құмар болуымен қатар, қанмен дарыған тек пен тәлім бұлағының жемісі. Биыл 150 жыл толып отырған тұла бойы тұңғышы Ақылбай – әдебиет әлеміндегі талайды шаң қаптырарлық қауқары бар, нағыз ақын.
Құнанбайдың кіші әйелі Нұрғаным ба­ла­сы болмаған соң, Абайдың 16 жасында көр­ген тұңғышы Ақылбайды бауырына басып алады. Сол себепті ол әкесіне інісін­дей болып, шолжаң, ерке өседі. Абайдың дұшпандары Құнанбайдың «мырзасы» ата­нып кеткен ұлымен арасын ашпақ ниетте болады. Бір іске көңіл қойып, бел шеше кірісер болса, Ақылбай аса қабілетті жас. Бірақ жастайынан еркін кеткен бала­сы­ның бұл мінезіне кейіген Абай «Ата-анаға көз қуаныш» өлеңін жазған соң, Ақылбай сабасына түскен екен. Әкесінің ой салған өлеңі мұнан кейін Ақылбайды ақындыққа жетелейді.
Ақылбай Құнанбай ауылының мол­да­сы­нан ескіше оқып, хат танығаны болмаса, ұзақ уақыт оқымаған. Негізгі сусындаған да­риясы – Абай берген үлгі-өнеге мен орыс әдебиеті.
Абайдың ақын шәкірттерін тұңғыш зерт­теуді бастаған Мұхтар Омарханұлы «Абай шәкірттері туралы» мақаласында шә­кірттерін айта келе, шәкірттерінде Абай­дың стилі бар екендігін айтады: «Бұлардың еңбектерін шолуда, алдын ала есте тұтатын бір жайды ескере кету керек. Ол – осы шә­кірт ақындардың еңбек үлгілерінен және айқындап көріне түсетін, Абайдың өзінің ерекшелігі болады».
Бауыржан ЕРДЕМБЕКОВ, филология ғы­лы­мының докторы, профессор:
– Ақылбай – Абайдай кемеңгер ақын­­ның тұңғышы ғана емес, талантты шә­кірті, ұстазының тапсырмасымен тау ха­лық­тарының өмірінен және Аф­ри­ка­дағы зұлыстар жайлы оқиғалы дас­тан­дар жазып, қазақ әдебиетіндегі поэма жанрының қалыптасуына өзіндік үлес қосқан көрнекті ақындығымен қоса, бір­неше музыкалық аспаптарда ой­наған өнерпаз, күйші, әндері халық ара­сына тараған әнші, композитор. Та­би­ғатынан дарынды, бірақ құлшынысы сол­ғын, көңілі жүйрік болғанмен, қыл­ған ісі марғау Ақылбайды қамшылап, та­лантты да, талапты шәкірттерінің қа­тарына қосып, біз білген дәрежеге жет­кізген – әке Абайдың, ұстаз Абайдың қам­қор қарекеті.
Ақылбайды ақын ретінде танытқан – оның поэмалары. Ақынның үш поэмасы: «Дағыстан» (Кәрі Жүсіп), «Зұлыс», «Жаррах батырдың» соңғысы бізге жетпеген.
«Дағыстан» – Абайдың ақын шәкірт­те­рі­не өзі ұсынған тақырыбы. Поэманы бә­рінен бұрын жазып бітірген Ақылбайдың поэ­масы Абайдың да, өзге шәкірттердің де көңілінен шығады. Әуезовтен кейін Абай­дың ақын шәкірттерін зерттеген белгілі абай­танушы ғалым Қайым Мұхамедханов «Абай­дың ақын шәкірттері» атты еңбегінде Ақыл­байдың ақындық қарымына мынадай баға береді:
«Абайдың үлгі-өнегесімен Ақылбай за­манының саналы азаматы, әдебиетке шын берілген ақын болады. Абайдың әде­биет, өнер, білім, адамгершілік, мә­де­ниет жайын­дағы өсиеті Ақылбайдың дүниеге көзін ашады. Әсіресе орыс мәдениетінен өнеге алуы, орыс әдебиетінен үлгі алып өсуі, ақындық талантына кең жол ашады. Ақыл­бай Абай өсиетін тыңдап қана емес, өз бетімен орыс ақындарын оқуға, терең тү­сініп ұғуға қолы жетеді. Пушкин мен Лер­монтов Ақылбайдың сүйікті ақындары бо­лады. Осындай ұлы ақындарды оқып, үлгі алған Ақылбай қазақ әдебиетінде тұң­ғыш Кавказды жырлаған ақын».
Ақылбай ағылшын жазушысы Хаг­гард­тың даңқын асырған «Сүлеймен патшаның қа­зынасы» («Копи царя Соломона») атты ро­маны желісінде «Зұлыс» поэмасын жа­зып шығады. Бұдан біз Ақылбайдың тек орыс емес, әлем әдебиетіне де қызы­ғу­шылығы болғандығын аңғарамыз. Поэма жа­зу біреулер үшін жеңіл көрінгенімен, өлең­мен роман жазу оңай шаруа емес. Сю­жет­тер желісіндегі әсерлілік пен кейіпкерлер образын суреттеудегі көр­кем­дік Ақылбайды шын мәніндегі поэма жанрының қас шебері еткені анық. Әде­биет­ші Қ.Мұхамедханов Ақылбай бұл поэ­маны толық аяқтағандығын айтқан. Де­генмен бізге түгелдей жетпегендіктен, дас­тан­ның толық нұсқасымен таныс емеспіз.

Түйін
«Жаманнан жақсы туса да, жақсыдан жаман туса да, тартпай қоймас не­гіз­ге», – деп Бұхар жырау жырлағандай, қалыбына тартып туған Ақылбай әкесі Абай берген тәлім суатынан сусындап, арлы азамат қана емес, арқалы ақын бо­лып та қалыптасқандығына – оның шығармалары дәлел. Өзіндік қол­таң­ба­сымен қазақ әдебиетінде есімі қалған Ақылбай Абайұлы поэма жанры­ның жүйрігі екені аян.

Автор
Последние статьи автора
Кадрлық резерв. Ол қай жағдайда компанияны құтқарады, ал қашан қызметкерлерге теріс ықпал етеді?
Кадрлық резерв. Ол қай жағдайда компанияны құтқарады, ал қашан қызметкерлерге теріс ықпал етеді?
Қайтыс болған адамның заттарын сақтауға бола ма?
Қайтыс болған адамның заттарын сақтауға бола ма?
Цифра
50
50 км/ч – именно с такой средней скоростью промчался вчера по афинской трассе Вячеслав Екимов

50 км/ч – именно с такой средней скоростью промчался вчера по афинской трассе Вячеслав Екимов, чтобы завоевать серебро в велогонке с раздельным стартом.
1900
Году

Бокс был узаконен как вид спорта
2,5
ГРАММА

Масса мячика для игры в настольный теннис
5
Олимпийских колец

символизируют единство пяти континентов, хотя ни одно из них не является символом какого-то конкретного континента. Цвета колец — синий, красный, желтый, зеленый, черный, — были выбраны, как наиболее часто встречающиеся на флагах государств мира.
130
км/час

С такой скоростью летит мяч, после удара профессионального волейболиста