МАХАББАТ ФОРМУЛАСЫ: ҰЛЫ ҒАБЕҢ МЕН ҰЛЫ РАИСА
Желтоқсан айында Ғабит Мүсіреповтің сүйіктісі, актриса Раиса Мұхамедиярова 81 жасында дүние салды. Бұл оқиғаны ұлы махаббаттың қазасы есебінде бағамдаушылар көп. Ол пікір қаншалықты ақталып тұр? Қаншалықты ақиқат?
«Махаббат жоқ жерде - қуаныш жоқ». Қазақ әдебиетінің классигі Ғабит Мүсіреповтің Раиса Мұхамедияроваға жазған бір хаты осылай басталады. Одан әрі «Амансың ба, менің қымбаттым, аяулым, жалғызым, Раечка! Менің осы хатым жаңа жыл қарсаңында сенің қолыңа тисе деп едім. Өйткені, сенің бар ойың, көңілің, бүкіл назарың менде болсын деген ой. Сенің хатыңды алып, мазасызданып отырмын. Сөздерің қандай ақылды. Сен күн сайын есейіп, ақылың толысып келесің. Саған жеделхат жіберіп, екеуіміз жаңа жылды Мәскеуде қарсы алсақ деп едім, бірақ сені жұмыстан босатпас деп ойладым. Дәл осы минутта сені құшақтап аймалағым келіп кетті...» деп жалғастырады ұлы Ғабең.
Міне, жазушының Раиса Мұхамедияроваға деген махаббаты осындай болған! Бұл ел білетін ақиқаттың бір парасы ғана. Іс жүзінде екеуінің арақатынасының қандай болғанын қазақ қоғамы Сергей Азимовтың «Классиктің соңғы махаббаты» деректі фильмінен кейін ғана толық біле алды деуге қисын бар. Бұлай қисындауымыздың себебін айта кетуді парыз санаймыз. Кезінде Раиса апамызбен «Хабар» агенттігінің кинодубляжында біраз уақыт бірге жұмыс істедік. Раиса апамыз аузы ауыр, бекерден-бекер сөз шығындамайтын кісі еді, жарықтық. Біздің білуімізше, классикпен арадағы қарым-қатынасы туралы неше түрлі дақпыртқа өзек болған ақиқаттарды актриса тұңғыш және соңғы рет сол деректі фильмде ғана ортаға салған сияқты.
Бір ұлының келесі бір ұлы тұлғаның көлеңкесінде қалуы заңды құбылыс дер едік. Рас, Раиса Мұхамедиярова кезінде «Қазақтың Лоллобриджидасы» атанған дарынды актриса еді. Алайда, Мүсіреповтің аты Мүсірепов қой, актрисаның классиктің дақпыртты даңқының тасасында қалғанын да жоққа шығаруға болмайды деу керек.
Біреу біліп, біреу білмейтін ақиқат мынау: алпысыншы жылдардың басында алматылық богеманы Ғабит Мүсірепов пен қазақ киносының жаңадан жарқ еткен жұлдызы арасындағы қарым-қатынас дүр сілкіндірген. Әлбетте, өнерде ондай оқиға болып тұратыны ешкімге құпия емес. Алайда, бұл жолғы оқиғаның ерекшелігі үлкен еді. Қос ғашықтың жас айырмасы бақандай отыз жеті жыл болатын.
Екеуінің кездесуі де қызық. Бірде актриса түскен фильмнің тұсаукесері Жазушылар одағында өтеді. Классиктің жүрегіне от түсірген оқиға сол сияқты. Басында жас актриса оған күмәнмен қарайды. Себебі, Ғабит Махмұтұлының әйелі, балалары, немерелері бар еді. Алайда, соған қарамастан екеуінің арасында сезім орнайды...
Іле-шала Ғабеңнің әйелі қайтыс болған. Сергей Азимовтың деректі фильмінде Раиса Мұхамедиярова сол кезең туралы былайша тебіренеді: «Оның жары дүниеден өткен кезде менің аяғым ауыр еді. Жүрегімнің түбінде әлі күнге дейін өзімді кінәлі сезінемін. Мүмкін, мен де оның өмірден мезгілінен бұрын кетуінде маңызды рөл ойнаған шығармын. Жерлеуден кейін ол менен: «Рая, не істейміз?» деп сұрағаннан кейін, мен біраз уақыт өтуі керегін, бірақ көп күте алмайтынымды айттым. Себебі, бала некеде туғанын қаладым».
Осылайша екеуі бас қосады.
Құдай өзі кешірсін, бұл жерде адамға тән бір пендеауи жағдайды да айтпай кетуге болмас, сірә да&hellip Ғабең тарапынан жас махаббатына деген сүйіспеншілікпен қоса қызғаныштың да болуы заңды дер едік. Алдымен классик ғашығының киноға түсуіне қарсы болған деседі. Ол кезде Сұлтан Қожықов «Қыз Жібек» фильмін түсіруді бастағалы жатқан. Қыз Жібек рөлін сомдаудан үміттілер жетіп-артылатын. Әлбетте, сол кезде танылып қалған актрисаның да басты рөлден үміттенуі заңды. Оның үстіне басқа үміткерлерден гөрі Мүсіреповтің жарының мүмкіндігі зор еді. Әрі оған ешкім күмәнданбайтын.
Бірде Ғабең «Қыз Жібек» киносының бастапқы кезеңінде Раисаға сценарий жазуға кірісетінін айтады. Раиса «сол киноға мен түсем бе?» деп қиылады. «Түсесің» дейді классик. Араздықтың бір себебі содан басталғанға ұқсайды. Актриса өзін киносынаққа шақырар сәтті сарғая күтеді. Алайда, шақырылмайды. Ең соңында режиссер тарапынан ешқандай шақырту, ұсыныс болмаған. Әрине, оның Раиса Мұхамедияроваға қаншалықты әсері болғанын айтпасақ та түсінікті.
Осы оқиға туралы актрисаның өзінің де деректі фильмде «осыдан кейін арамыз жылымай-ақ қойды» дегені бар...
Бұдан кейін Раиса бес жыл бойы үйде бала тәрбиелеп отырады. Күндердің бір күні Мүсіреповке өзінің жұмысқа шыққысы келетінін айтады. Ғабеңде бір әйелді асырайтын мүмкіндік әлбетте бар ғой, «үйде тыныш отырсаңшы» дейді. Алайда, актриса бұған көнбей, жасөспірімдер театрына жұмысқа шығады.
Мұхамедиярованың өз айтуы бойынша, Ғабеңмен екеуінің арасына түсушілер көп болған. Тіпті, «Мүсірепов сияқты қартаң еркектен бала тууы мүмкін емес&hellip» деген сияқты өсек-аяң да шыққан. Раиса Мұхамедиярова шынында да көрікті, сымбатты жас әйел болатын. Әлбетте, оған да сөз айтушылар табылып қалуы заңды. Осылайша пендешілік жеңіп, классиктің көңіліне күдік ұялайды.
Дәл осы жерде өзіміз білетін бір нәрсені айта кетуді парыз санаймыз. Бауыржан Момышұлының соңғы әйелі Жәмила Егембердиева батырдан 25 жастай кіші еді. Бұл қосақтардың да көрмегені жоқ. Оны Жәмила апаның бізге жылап отырып айтқан әңгімесі де есте. Ол кезде ұялы телефон жоқ. Баукеңе әлдекімдер «жас әйелің біреумен қыдырып жүр» деген сыңайда телефон соғады екен. Алайда, батыр соның біреуін де қаперіне ілмепті. Ақыры Жәмила апа екеуі Баукеңнің соңғы күніне дейін бірге жасасып, бірге өтті.
Сол Жәмила апаның «Баукең екеуміздің арамыздағыдай оқиға Ғабең мен Раисаның арасында да болған. Алайда, Ғабеңе менің Бауыржанымның ерлігі жетіспеді» деген сөзі де есімізде.
Ақыры сегіз жыл отасқаннан кейін классик пен актриса ажырасып кетеді. Екі қыздары өмірге келеді. Ғабеңнің Раисадан кейінгі өмірі туралы Герольд Бельгер «Последние дни классика» деген мақаласында жақсы жазған.
Жас та, көрікті актрисаның бұдан соңғы өмірді қайтадан бастайтын мүмкіндігі болмады дей алмаймыз. Бірақ Раиса Мұхамедиярова бұдан кейін тұрмыс құрған жоқ. Артына сөз де ермеді. Ол &ndash құдайы ақиқат! Бұл турасында актрисаның өзі бір сұхбатында: «Өзімнің тазалығымды білемін. Қанша жігіттер қасымда жүрсін, солармен ішіп жүрейін, бірақ төсекке ешкім мені жатқыза алмайды. Себебі, мына жерде Ғабең жүрді. Ғабеңнің алдында мен тазамын. Жұрт не десе де, өзі не ойласа да...» деген болатын.
Міне, ұлы махаббаттың тағдырлы формуласы, ақиқаты осындай. Соңғы кездің кейбір оқиғаларына&hellip байланысты таным айдынында көрініс беріп жүрген «махаббат жас талғай ма, жоқ па?» деген сауал өз алдына, актрисаның қазасына орай қайта оралған ұлы махаббат жаңғырығы сәулелі санаға ой салған сияқты. Сәулелі сана ұлы махаббат пен арзан қарым-қатынастың айырмасын бір түсінсе, осыған қарап түсінері хақ. Кереметі сонда, ұлы актриса ұлы жазушыға деген адал махаббатын дәлелдеп кетті. Тұрмыс құрған жоқ, артына сөз де ермеді.
Ондай заңғар тағдыр да тек жаратушының санаулы пендесіне ғана тән дер едік. Демек, ұлы да таза сезім ұлыларға ғана тиесілі екен-ау, өзі...
Актриса қазасынан соң қазақ қоғамы соны ұқты...
Өмірзақ МҰҚАЙ
