Нұрлан Жазылбеков, ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты:

– Нұрлан аға, Мәжіліс депутаттары­ның кезекті демалысы аяқталды. Тың сер­пінмен жұмысқа кірістіңіздер. Әң­гі­мемізді «өткен бір жыл ішінде не бітіре ал­дыңыздар» деген сауалмен бастап кетсек...
 – Өткен бір жыл ішінде жасаған жұ­мы­сы­мызды жеңіл болды деп айта алмаймын. Өйт­кені біздің фракциядан бұл уақыттың көп бөлігінде жеті депутат жұмыс жасады. Се­гі­зінші депутат кейіннен қосылды. Бас­тап­қыда сол жеті депутат Парламент Мә­жі­лі­сін­дегі бірталай жұмыс тобына қатысып, заң жо­басын талқылап отырдық. Осы жұмыс то­бының жиналыстарына қаты­су­мен мін­детіміз шектеліп қалмайды. Бұл оты­­рыс­тарда түрлі пікірталастар болады, түр­лі заң­дарды талқылаймыз. Мәселен, Аза­маттық қор­ғау заң жобасы, энергетика ту­ралы, жас­тар саясаты туралы заңдар бол­сын, та­ғы­ да басқа заң жобалары қызу пікір­та­ластар ар­қылы жазылды. Біз қазір Ке­ден­дік одақ­қа мүше елміз. Сондықтан да Ке­­­дендік одақ шеңберінде түрлі қай­шы­лық­­тар бол­мауы үшін Ресей мен Беларусь­тың заң­да­рын салыстырмалы түрде қа­рап отыруға ту­ра келеді. Біз Парламентте оты­рып заң ар­қылы эконо­ми­ка­ны алға сүй­рейтін еліміздегі кәсіпорындарға жең­іл­­дік туғызып бе­ре алмасақ, не болады? Ер­тең Ре­сей мен Бе­ларусьтың заңы тиімді бо­лып, біз­дің кә­сіп­орындарға, біздің отандық өнім­­дерге ауыр­лық түспеуі керек. Біз өткен жылды осын­дай мақсаттарға қол жеткізу ние­тімен та­мамдадық. Бітірген ісіміз аз емес секілді. Әри­не, аз уақытта бәрін айтып беру мүмкін емес.
– Кейбір азаматтарымыз «Парла­мент депутаттарының жұмысы дайын­дал­ған заң жобасына дауыс берумен шек­теледі» деп жатады ғой.

– Мен бұл пікірмен келісе алмаймын. Өйт­кені біздің жұмыстың маңыздылығын, ауыр­лығын бір ғана емес, бірнеше мы­сал­мен дәлелдеп бере аламын. Мәселен, өт­кен жылы біз бюджетті жоспарлау саласын­да кет­кен кемшіліктерді сынға алдық. Мем­­ле­кеттік органдардың қаншама қа­ра­­жат­ты иге­ре алмай жатқанын, сол қа­ра­жат­ты дұрыс ба­ғытқа жұмсаса, қаншама мек­теп, қан­шама балабақша салуға болатынын шы­­рыл­дап тұрып айттық. Бұл – біздің ғана емес, халықтың көкейінде жүрген түйт­кіл. Бұл сынымыздың нәтижесі де жоқ емес. Егер де бү­гінге дейін иге­рілмей қалған бюд­жет қар­жысын дұрыс жұм­сағанда, қаншама кә­­сіп­кердің ісін алға жыл­жытар едік. Бұл – бір. Екін­ші­ден, «Аза­мат­тық қор­ғау тура­лы» заң жо­ба­сында көп қа­телік бар еке­нін ал­ға тарт­тық. Заң жо­басы шикі бол­ған­дық­­тан, Үкі­­метке қай­та­руға ұсыныс жа­са­дық. Үшін­ші­ден, кейбір аза­мат­та­ры­мыз өрт­­тен қор­ғау қызметі са­ла­сында ба­ла­­малы жеке кә­сіп­орындар аш­пақ­шы бол­ды. Өрт­тен қор­ғау қызметі – он­сыз да мем­­ле­кеттен ақ­ша алып отырған ме­кеме. Ол қар­жы ті­ке­лей біздің салы­ғы­мыз­дан жи­­на­ла­ды. Сөй­те тұрып, бізге ба­ламалы өрттен қор­ғау қызметі қаншалықты қа­жет? Бұлай тіз­белей берсем, мысал же­тер­лік. Бірқанша заң жобаларына өз ұсы­ныс­тарымызды ай­тып, көптеген заң нор­ма­ларының енуіне се­бепші болғанымызға хал­қымыз куә деп ойлаймын. Өйткені біз­дің барлық депу­тат­тар бар мәселеде ең ал­дымен халыққа, елге жеңілдік болғанын қалайды.
– Аға, енді өткен сессиядағы ең шу­лы мә­селелерге келсек... Ішкі істер са­ла­­сы ма­ман­дарының ескертусіз қару атуына рұқсат бе­ру жайын қарадыңыз­дар. Азаматтардың қо­лындағы трав­ма­тикалық қаруды қай­тарып алу жайы да қозғалды. Дәл бүгінгі кү­ні кейбір қа­зақ­­стандықтардың қо­лын­да­ғы қаруды тү­­гелімен қайтарып алуға мем­ле­кеттің кү­­ші жете ме? Бұл – бір. Екіншіден, қа­зір полицейлерден жәбір көріп, «ұр­ды-соқ­ты» деп шағымданатындар же­тер­лік. Осындай кезеңде ішкі істер ор­­­ган­­­дарының қызметкерлеріне қару ату­­ға рұқ­сат етсек, елдің жайы не бол­мақ?
– Бұл – айтуға оңай болғанымен, өте күр­­де­лі мәселе. Мен өткен сессияда осы мә­­се­ле жөнінде Ішкі істер министрлігіне ар­найы де­путаттық сауал жолдадым. Онда «қан­дай себеппен, неліктен ішкі істер ор­ган­дарының қызметкерлеріне ескертусіз қа­ру атуға рұқ­сат береміз?» деген мәселе қой­дым. Олар уәж ретінде бүгінгі күні кө­бе­йіп кеткен қыл­мыс­тар­ды айтады. Бұл орайда дү­ниежүзін­де­гі дамыған елдердің тәжірибесіне сүйену ке­рек секілді. Мысалы, АҚШ-та қару-жа­рақ ашық сатылады. Әр адам өзі қалаған «құ­ралын» ұстап жүре ала­ды. Сол үшін де олар­дың полицейлері ес­кертусіз-ақ қару ке­зене алады. Біздің Ішкі іс­тер органдары осы тәжірибеге сүйенуді жөн санаса керек. Сол себепті де, бірін­ші­ден, әр полицей өз өмі­ріне қауіп төнген жағ­дайда ғана қаруға сү­йенетіндей етуіміз ке­рек. Екіншіден, бұл мә­селеге терең һәм са­лиқалы қарағанымыз жөн. Өйткені қазір по­лицияда қандай аза­мат­тар жұмыс жасап жат­қанын сіз де, мен де жақсы білеміз. Өт­кен жылы болған ат­тес­тация барысында көп­теген полицей жұ­мыстан босап, олар­дың орнын жаңа ма­ман­дар толық­тыр­ды. Қызметтен боса­ған­дар­дың ішінде қан­ша­ма кәсіби маман бар еке­нін нақты біл­мей­міз. Сол кәсіби ма­ман­дар­дың орнын тә­жірибесіз полицейлер ба­­суы да мүмкін ғой. Мұның сыртында ара-тұра осы салада психикалық жағынан тө­­мен азаматтар жұмыс жасайтыны да ай­ты­­лып қалып жүр. Сондықтан бір шоқып, екі қарағанымыз жөн. Егер де жаңадан жұ­­мысқа кірген бір сержант көшеде кетіп бара жатқан бір кісіге тоқта деп бұйырса, ол азамат қорқып кетіп қашатын болса, се­бепсізден-себепсіз атып тастауға бола ма? Жоқ. Сол үшін де поли­цей­лердің біліктілігін кө­теріп, белгілі бір стан­дартқа жеткенде ға­на бұл мәселені қол­ға алуымыз керек деп ойлаймын. Әри­не, меніңше, Үкімет ең ал­ды­мен полиция қыз­меткерлерінің әлеу­мет­тік жағдайын жақсарту керек. Полиция қыз­меткерлері қа­уіпті жағдайда қызмет жа­сайтындықтан, олардың отбасындағы про­блемаларының бар­лығын (тұрғын үй, балабақша, бала­ла­рына білім беру деген секілді) Үкімет ше­шуі тиіс.
– Азаматтардың қолындағы трав­ма­тика­лық қаруды қайтарып алу жай­лы да сұрап едім...
– Мемлекетіміз азаматтардың қолын­да­ғы травматикалық қаруды қайтарып алу үшін бюджеттен 2 млрд теңге көлемінде ақ­ша бөлуді ойластырып жатыр. Осы жер­де статистикалық қайшылық бар. Себебі көп­­теген азаматымыз өзін-өзі қорғау мақ­са­тында үйінде сақтап, сейфте тыққан қа­руын өткізеді делік. Ал заңсыз қаруы бар­лар, тіркелмегендер ше? Олар тір­­­­­­кел­­­­ген­дерден де көп болуы мүмкін. Ал­да­­ғы уа­қытта Қылмыстық кодекс қайта қа­рал­­­мақ. Сол кезде заңсыз травматикалық қа­­­ру ұстағандарға қылмыстық іс қозғау жә­­не қатал жаза қолдану керектігі жайлы ұсыныс енгіземіз деп отырмыз. Бір ғана Ал­ма­тының үш дүкенінде 70 мың трав­ма­тикалық қару-жа­рақ сатылып жатқан кезде бұл бастама қалай боларын болжау қиын. Десек те, заңды, тіркелген қаруды қайтарып алу кә­сіп­­керлерге қиындық туғызатынын мо­­йын­дауымыз керек. Себебі олар өз егі­сін, қар­­бы­зы мен картобын және басқа да өнім­­­­­дерін ұры-қарыдан қару арқылы қор­ғап жүрген жоқ па? Енді ол қару жоқ болса, не болмақ? Егер де бүгінгі күні біздің ішкі іс­­тер органдарымыздың қызметкерлері ха­лық­ты толығымен қорғаймыз, олардың егісіне еш­­кімді тигізбейміз деп ант берсе, бар жа­уап­­кершілікті мойнына алса, қаруды жинап алуға болар еді. Полицейлердің Алматы мен Астана секілді ірі қалалардың ай­на­ласын қорғауға қабілеті жетер, бірақ күллі мем­лекет аумағындағы өнімдерді қор­ғап тұ­ра алады деуге сену қиын. Өйткені ұр­лық бол­ған жерге шақырылған поли­це­йіңіз ке­мі екі-үш сағат кешігіп келеді. Негізгі жа­сақ ау­дан орталықтарында, ал ол по­ли­цейлер түк­пірдегі ауылдарға жеткенше, қыл­мыскер ізін жасырып үлгермей ме? Осын­дай мәсе­ле­лерге тереңірек үңілсеңіз, кә­сіпкерлерге 40-60-80 жойылдық қару ұс­тауға рұқсат бе­руге болатынын аң­ға­ра­сыз. Адам өлтіру­ге болатын 80-90 жо­йыл­дық қаруларды са­тылымнан алып тастау керек. Сонда ғана ауылда мал баққан, егістікпен айналысатын азаматтарымыз қауіптен қорықпас еді.
– Кезекті демалыс кезінде қандай шаруалармен айналыстыңыз?
– Демалыс уақытында Алматы қаласы Алатау ауданы ішкі істер органы қыз­меткерлерімен, Талғар ауданына қа­расты Панфилов ауылының халқымен кез­де­сулер өткіздім. Бұл кездесулерде ау­дан орталықтары мен ауылдардан келген көп­теген хатта жазылған пробле­ма­ларды ше­шуге тырыстық. Мысалы, Алматы қа­ласы Алатау ауданынан келген бірнеше хат­та аудандағы 40-50 үйді үнемі тонап отыр­ғандардың мәселесі сөз болыпты. Ұры­лар алысқа бармай, тек сол ауданды ға­на тонап отырған. Тіпті, жергілікті тұрғын­дар­дың ай­туын­ша, бір азамат ұрыны ұстап та алған. Бі­рақ учаскелік полицей оны бо­са­тып жі­бе­ріп­ті. Осындай деректерді жи­нап, ішкі істер ми­нистріне арнайы хат жаз­дым. Ми­нистр­лік тарапы Астанадан ар­­на­йы ко­миссия құ­рып, осы істі жан-жақ­ты тек­се­ру үстінде. Қыл­­мыстық істердің не­ге беті ашылмай тұр­­ғанының себебін анық­тау­да. Міне, осын­­дай істерді мысал етіп ай­та беруге бо­ла­ды.
– Сіздер кезекті демалыста болған кез­де әкімдер сайлауы өтті. Бұл ірі сая­си науқанға қатысты түрлі пікірлер ай­ты­лып жатыр. Осы мәселеге орай сіздің пікіріңізді білсек деген едік.
– «Әкімдерді сайлау туралы» заң жоба­сын қа­былдаған кезде оларды халықтың сай­­лау керектігі жайлы да мәселе көте­рілген. Тіп­ті іс жүзінде бұл мәселе тәжі­ри­бе­ден өтіп, Шамалғанның әкімін халық сай­лап көр­ді. Билік осындай бір емес, бір­неше тә­жі­рибеден кейін әзірге әкімді ха­лық­тың қа­лаулылары болып саналатын мәслихат де­путаттары сайлай тұрғаны дұ­рыс деген ше­шімге келді. Себебі бұл ре­фор­маның же­міс беруі тікелей сайланған әкім­дерге бай­ланысты. Алдағы уақытта әкім­дерді сай­лау туралы заңдар қайтадан қа­ралады деп ойлаймын. Өйткені өткен сай­лауда кез­дес­кен түйткілді мәселелерді шешуіміз ке­рек. Осы сайлауға дейін бір ғана Талғар қа­­­ласында үш әкім жер мә­се­ле­сіне орай па­­ра алу жағдайымен ұсталды. Мұ­ның ас­тары, себептері толы­ғы­мен зерт­телді ме? Жоқ. Сол себепті де еш­қан­дай мемлекеттік қыз­меткер пара ал­май­тындай заң қа­был­да­уымыз қажет.
– Ауыл әкімдерінің жеке бюджеті бо­­лады деген едік. Сол қаржыны жара­ту­да аудан әкімдерінен қалай тәуелсіз бо­луға болады?
– Ол қаржыны ауылдың әкімі өзі құрған ауыл­дық кеңеспен кеңесе отырып жара­та­ды. Бұл жерде аудан әкімі араласпауы тиіс деп ойлаймын.
– Нұрлан аға, «Қолжетімді баспа­на-2020» жайлы депутаттық са­уал жол­даға­ныңызды білеміз. Бұл мә­селенің ая­ғы не болып жатыр?
– Бұл салаға Елбасының қолдауымен қан­шама қаржы бөлініп жатыр. Мемле­кет­тік бағдарламамен үй алғысы келетіндердің са­ны да аз емес. Бірақ бағасы тым қымбат, кез келген азаматтың қалтасы көтермейді. Не­ліктен? Осы мәселеге жауапты үш үлкен ме­кеме бар. Мен солардың жұмысын түп­кі­лікті зерттеп көрмек болдым. Сонда көзім жет­кені, мемлекеттік бағдарламамен үй бе­ретін банк Үкіметтен 1 пайыздық өсім­мен қар­жы алып, сол қаржыға салынған үй­ді ха­лыққа 11-16 пайызбен сатады екен. Мы­­салы, бір үй алған азамат тоғыз жыл бо­йы айына 147 мың теңгеден төлеп оты­руы тиіс. Бұл баға халыққа оңай соқпасы та­ғы бел­гілі. Осындай жайттарды саралап, де­­пу­таттық сауал жолдадым. Осы мә­се­ленің ба­сы-қасында жүрген азаматтармен кез­­де­су өткіздік. Бұл салаға мемлекет та­ра­пынан та­ғы қаржы құйылды. Осы ісіміздің ар­қа­сын­да бағаның төмендегені жөнінде жа­уап та келді. Бір күні партиямызға хат ке­ліпті. Онда банктердің барлық филиалына ба­ғаның төмендегені туралы жарияламау ке­ректігі тапсырылыпты. Тағы да бұл іспен ай­налысуға тура келді. Мәселені тереңірек зерт­тей бастадық. Зерттеу нәтижесінде Ал­ма­тыдағы ипотекаға арнап салынған бір үй­ді кіл бастықтар бөліп алғанын, кейбір де­партаменттің бастықтары жұмысынан айы­на 10 миллион теңге көлемінде сыйақы ала­тынын анықтадық. Сөйтіп, екінші депу­тат­тық сауалды жолдап, Премьер-ми­нистр­­­ге және Бас прокурордың атына ар­на­­­йы хат жазып жібердік. Бүгінде бұл іске қатысты тексеру жүріп жатыр. Ол тексеруге біз де қатысудамыз. Қазір сол «Колжетімді бас­пана-2020» бағдарламасымен айна­лы­­сатын компаниялар ашық жарнама жүр­гізіп, тұрғын үй бағасының түскені жай­лы айтуда. Мұның өзінен істің беті бері қа­рағанын аңғаруға болады.
– Әрдайым мемлекеттік құры­лым­да өзгеріс болып отыратыны бел­гілі. Мұндай өзгерістер енгізуге озық идея­лар қажет екені анық. Сіз бірде Энер­гетика министрлігін құру жөнінде пі­кір айтып едіңіз. Егер де біз Энер­ге­тика министрлігін құрсақ, не өзгереді?
– Иә, Энергетика министрлігін құру жө­нін­де депутаттық сауал жолдағаным, сон­дай мәселе көтергенім рас. Себебі, бі­рін­шіден, қазір елімізде энергияның бағасы қым­бат. «Неге» деген сауал қойсаңыз, бұл мә­селемен айналысатын үш бірдей мекеме бар екенін білесіз. Үшеуінің бір-біріне тіке­лей қатысы да жоқ. Біріншісі, электр энер­гия­сының құжатын шығарады, екінші ме­кеме сол құжатты тасып, таратады, үшінші ме­кеме халыққа сатады. Осылайша олар өз­дерінің жеке-жеке пайдаларын көріп жа­тыр. Екіншіден, энергетикалық өндіріс орын­­да­рының көбі – инвесторлардың қо­лында. Үшін­шіден, 2009 жылы Үкімет бұй­ры­ғымен энер­гияны қымбаттатпау үшін шек­теу та­риф­тері құрылған болатын. Бұл бұй­рық 2016 жылға дейін жетеді. Одан ке­йін ол ба­­ғаны ұстап тұра аламыз ба? Мұн­дай жә­не басқа да мәселелерді шешу үшін бұл са­­лаға ортақ қарайтын бір министр­лік­тің, не болмаса агенттіктің керектігі аңғары­ла­­ды.
– 2017 жылы EXPO көрмесін өткіз­бек­піз. Сол себепті де мемлекетіміз энер­гетикаға көп көңіл бөліп жатыр емес пе?
– Халыққа, жалпы, «жасыл экономика­ның», яғ­ни EXPO көрмесінің мән-мағына­сын дұ­рыс түсіндіруіміз керек. Мәселен, электр энергиясына қатысты қабылданған жаңа заңда энергияны жеткізу қиын шал­ғай­дағы ауылға, мал бағатын қыстауларға күннен, жел­ден, судан энергия өндіретін құрыл­ғы­лар орнатса, оның шығынының 50 пайы­зын мемлекет субсидиямен төлеп беретіні ай­тылған. Бұл орайда бізге күннен, желден өн­дірілетін энергия қымбат екенін, мемле­ке­тіміз мүмкіндігінше судан, жер астынан энер­гия алуға ден қою қажеттілігін ойла­ға­нымыз жөн.
– Сіз «Ақ жол» партиясының мүше­сі­сіз. Бұл партиядағылар өздерін қазақ­тың белгілі «Алаш» партиясының мұ­ра­геріміз деп жатады. Сол мұрагерлік дең­гейінде, яғни мұрагерлікке лайық жұмыс істей алып отырсыздар ма?
– Қолымыздан келгенше «Алаш» пар­тия­сының идеясын жалғап жатырмыз деп ой­лаймын. Біздің партия әдебиет, мәде­ниет, руханият саласына әрдайым көңіл бө­ліп келеді. Түрлі мектеп, жоғары оқу орын­дарында мемлекеттік деңгейде кон­фе­ренциялар, семинарлар өткізіп жатыр­мыз. Осыдан-ақ өткен тарихты жаңғыртуда құралақан отырмағанымыз байқалады.
– Бізде ірі, орташа деңгейдегі және ша­ғын кәсіпкерлер бар. Солардың жағ­дайына қарап, кемінде екі-үш же­тім баланы толыққанды қамтамасыз ету­ге міндеттесек, елімізде жетім деген бол­мас еді. Біз бүгінгі таңда байла­ры­мызды осындай идеяларға ұйыта аламыз ба?
– Ұйытуға болады ғой. Жақсы идея екен. Мен түртіп алайын. Бұл сұраққа алда мем­лекеттік деңгейде мәселе көтеріп, жа­уап берермін.
– Кейбір биліктегі азаматтардың шет­­тен келген қандастарымызға қа­тыс­­ты түсінігі, көзқарасы өзгере бас­таған сияқты. Олардың дені орал­ман­дар­­­ға деген жағымсыз пікір қа­­­лып­­тас­тыруға тырысып жүргендей. Осы тү­сі­нік­ті қалай өзгертуімізге бо­ла­ды?
– Наурыз айы кезінде Қостанай облы­сын­да болдым. Сол сапарымда Қостанай об­лы­сының оралмандары менімен кез­де­су­ге ұсыныс жасады. Рудный қаласындағы «Нұр Отан» партиясының филиалы ғима­ра­тында кездесу ұйымдастырдық. Бас­қо­су­да бірқатар бауырымыз әлі күнге аза­мат­тық ала алмай жүргендігін айтты. Бұған не се­беп? Біріншіден, жергілікті атқару ор­ган­да­ры қызметкерлерінің дұрыс көзқараста бол­мауы. Екіншіден, оралмандар келгенде дұ­рыс орналастыра алмауымыз. Үшін­ші­ден, олардың бұрын немен айналысқанын сұ­­р­ап, білім мен білігін толық пайдалана ал­мадық. Мысалы, Қостанайда Өзбек­стан­ның Ғарыш зерттеу институтын бітіріп кел­ген бір азамат мал бағып жүр екен. Төр­тін­ші­­­ден, бізде қандастарымыз келіп, кво­­­та­сын алып, қайтып көшіп кеткен жағ­дай­­­лар болды. Мұның бәріне оралмандар емес, мемлекет механизмінің дұрыс жұ­мыс істемеуі кінәлі. Бесіншіден, өзіміздің жер­­гілікті қазақтардың өзі оралмандарға қы­­састық көрсеткісі келеді. Мұны көрген бас­­қа ұлт өкілдері не істемейді? Осындай мә­­селелерді тезірек шешуіміз керек. Сонда ға­­на сіз айтқан түсінік өзгереді деп ой­лаймын.
– Дәстүрлі сұрағымды қойсам... Қа­зақ­қа не бердіңіз?
– Қазақ үшін бар білім, күш-жігеріммен ең­бек етіп келемін. Ары қарай да қасық қа­ным қалғанша қызмет ете бермекпін. Ме­нің еңбегіме бағаны басқалардың, халық­тың, келешектің бергені дұрыс сияқты.
– Қазақтан не алдыңыз?
– Қазақтан қазақтықты алдым. Мен үшін қазақ болғаным – мақтаныш. Шет мем­­­лекеттерге барғанда, елімді картадан мақ­­­танышпен көрсетемін. Олардың та­ра­пы­нан «қан­ша халық тұрады» деген сұрақ ал­­ды­мен қойылады. Олар азғана ха­лық­тың осын­дай ұлан-байтақ жерді сақтап қал­­ға­­нына таңғалады. Мен сондай таңда­ныс­­қа се­­беп болар елдің ұлы болғаныма қуа­­намын.
– Сүйікті афоризміңіз қандай?
– «Жақсының жақсылығын айт, нұры тас­ысын».

СӨЗ САРАСЫ
Мемлекетіміз азаматтардың қолындағы травматикалық қаруды қайтарып алу үшін бюджеттен 2 млрд теңге көлемінде ақша бөлуді ойластырып жатыр. Осы жерде статистикалық қайшылық бар. Себебі көптеген азаматымыз өзін-өзі қорғау мақса­тын­да үйінде сақтап, сейфте тыққан қаруын өткізеді делік. Ал заңсыз қару барлар, тір­келмегендер ше? Олар тіркелгендерден де көп болуы мүмкін. Алдағы уақытта Қыл­мыстық кодекс қайта қаралмақ. Сол кезде заңсыз травматикалық қару ұста­ған­дарға қылмыстық іс қозғау және қатал жаза қолдану керектігі жайлы ұсыныс енгіземіз деп отырмыз. Бір ғана Алматының үш дүкенінде 70 мың травматикалық қару сатылып жат­қан кезде бұл бастаманың қалай боларын болжау қиын. Десек те, заңды, тіркелген қаруды қайтарып алу кәсіпкерлерге қиындық туғызатынын мойындауымыз керек. Себебі олар өз егісін, қарбызы мен картобын және басқа да өнімдерін ұры-қарыдан қару арқылы қорғап жүрген жоқ па? Енді ол қару жоқ болса, не болмақ? Егер де бүгінгі күні біздің ішкі істер органдарымыздың қызметкерлері халықты толығымен қорғай­мыз, олардың егісіне ешкімді тигізбейміз деп ант берсе, бар жауапкершілікті мойнына алса, қаруды жинап алуға болар еді. Полицейлердің Алматы мен Астана секілді ірі қалалардың айналасын қорғауға қабілеті жетер, бірақ күллі мемлекет аумағындағы өнімдерді қорғап тұра алады деуге сену қиын. Өйткені ұрлық болған жерге шақы­рыл­ған полицейіңіз кемі екі-үш сағат кешігіп келеді. Негізгі жасақ аудан орталықтарында, ал ол полицейлер түкпірдегі ауылдарға жеткенше, қылмыскер ізін жасырып үлгермей ме? Осын­дай мәселелерге тереңірек үңілсеңіз, кәсіпкерлерге 40-60-80 жойылдық қару ұстауға рұқсат беруге болатынын аңғарасыз.