Ауаның ластануы адам өміріне қауіп төндіруде

Бүкіл әлемдегі адамдардың 90 пайыздан астамы ауамен тыныс алады, ал ал ауаның ластану деңгейі рұқсат етілген нормадан әлдеқашан асып кеткен. БҰҰ мамандары  ауаның ластануы адам денсаулығы мен планетаның негізгі қауіптерінің бірі екендігін айтып дабыл қағуда. 

Жыл сайын ауаның ластануының салдарынан жеті миллион адам қайтыс болады. Газданудан туындаған ауруларды емдеу жылына шамамен 1 триллион доллар шығын әкеледі.
Ауаның ластануы-халықтың денсаулығына ғана емес, қоршаған ортаға да елеулі қауіп төндіреді. Бұл біздің мұхиттарымыздағы оттегінің мөлшерін азайтады, биоәртүрліліктің төмендеуіне әкеледі және климаттың өзгеруіне ықпал етеді.

ЮНЕП мәліметтері бойынша ауаның ластануы негізінен адам қызметінің бес түрінен туындайды: ауыл шаруашылығы, көлік, өнеркәсіп, қалдықтар және үй шаруашылығы.

Ауыл шаруашылығы  – метанның негізгі көзі,   көмірсутегі, ол жердегі озон, смогтың қалыптасуындағы құрамдас бөліктің бірі болып табылады. Метан-климаттың өзгеру факторларының бірі ғана емес, сонымен қатар астма мен басқа тыныс алу органдарының ауруларын тудыратын қауіпті ауаны ластаушы зат.

Метан көмірқышқыл газынан (CO2) кейін және адам әрекеті нәтижесінде пайда болатын парниктік газдар қатарында екінші орында. Планетада жаһандық жылыну тұрғысынан одан да қауіпті СО2 бөлшектерінің шығарындылары негізінен өнеркәсіпке тиесілі.

Көлікпен байланысты шығарындылар да адамдардың мерзімінен бұрын өлімінің себебі болып табылады. Қауіпті қорғасын бензинінен жаһандық бас тартуға қарамастан, көлік құралдары атмосфераға ұсақ қатты бөлшектерді, қара көміртекті және азот диоксидін шығаруды жалғастыруда.

Көптеген адамдар адамның күнделікті іс-әрекеті ауаның ластануына әкелетінін білгенде таң қалуы мүмкін. Көптеген елдерде адамдар әлі де аулаларда қоқыс жағып жатыр, сонымен қатар улы бөлшектер, көміртегі оксиді, қорғасын және сынап шығаратын пештерді қолданады.

БҰҰ дәл қазір бұл мәселеге назар аударуда, өйткені Ауаның ластануының адам денсаулығына тигізетін әсері туралы дәлелдер көбейіп келеді. Соңғы жылдары ауаның ластануы қант диабеті қаупін арттырады, деменцияға, танымдық дамудың бұзылуына және ақыл-ой деңгейінің төмендеуіне әкелетіні анықталды.

Сонымен қатар, көптеген жылдар бойы белгілі болғандай, Газдану жүрек-тамыр және тыныс алу ауруларына айналады.

БҰҰ сарапшылары, дәрігерлер мен экологтар, егер әрқайсымыз өз мінез-құлқымызды өзгертсек, көп нәрсеге қол жеткізуге болатынына сенімді. Қоғамдық көлікті пайдалану, велосипедпен жүру, тұрмыстық қалдықтарды азайту, аз ет тұтыну, электр қуатын үнемдеу және жасыл кеңістікті кеңейту сияқты қарапайым шаралар атмосфераға зиянды газдардың шығарылуын азайтады.

Елімізде "Жасыл Қазақстан" ұлттық жобасы аясында 2030 жылға дейін ауаны ластайтын өнеркәсіп шығарындысын 9,1% пайызға төмендету жоспарланып отыр. Алдағы бес жылда  «Атмосфералық ауа сапасын жақсарту» бойынша 10 ірі қалада 16 ірі кәсіпорынның шығарындысы 20% пайызға қысқартылмақ.

Эколог мамандардың мәліметінше, былтыр 16 кәсіпорын атмосфералық ауаға 655 мың тонна ластаушы зат шығарған, биылғы 6 айда кәсіпорындардың эмиссиялары 293,2 мың тонна болды, бұл өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 6,7% пайызға төмен. Ауаның ластануын азайту мақсатында кәсіпорындар да өз қаржысынан 15,4 млрд теңге бөлді.
Мәселен, «АрселорМиттал Теміртау» АҚ шаң тазалау жабдықтарын жаңартып, қазандық агрегаттарының электр сүзгілерін жөндеді. Бұл шығарындыны 1,1 мың тоннаға азайтуға мүмкіндік берді. Тағы бір айта кетерлік жайт, Алматыда екінші жылу электр ортылығын (ТЭЦ-2) газға ауыстыру жоспарланып отыр, бұл 2025 жылға қарай ластаушы заттар шығарындыларын 80% пайызға төмендетуге мүмкіндік береді. Атырау мұнай өңдеу зауытында каталитикалық крекингтің түтін газын тазалау және отын газын амин қышқылымен тазарту жұмыстары жүргізілуде. Экология, геология және табиғи ресурстар министрі Серікқали Брекешевтің айтуынша, атқарылған жұмыстардың нәтижесінде ластаушы заттардың шығарындыларын 3,6% пайызға төмендетуге  болады. Жалпы 2030 жылға дейін ауаның ластануы 9,1% пайызға төмендетілмек. 

Айнұр Нұрсабет