Тамыз – ата-ана атаулының темір таяғы тебендей, темір етігі теңгедей тозатын мезгіл. Табан тесіліп, қалта қағылатын, сеңдей соғылатын кез. Жаңа оқу жылының алдында баяғы қыбыр-қыбыр тірлік жүгір-жүгір тірлікке ауысып кетеді. Сол баяғы бауыр етіміз – бала үшін. Ал ол жүгірісіңізге қарай жөні түзу жөргек ілінсе, кәне? Құны удай, сапасы сын көтермейтін балалар тауарының бүгінгі сықпыты базардан күлдіріп емес, күрсіндіріп қайтарып жүр.
.jpg)
Абай ОМАРОВ (коллаж)
Елдегі балалар тауарының индустриясы өзіміз үшін емес, өзге елдің тауар өндірушілері үшін құнарлы топыраққа әлдеқашан-ақ айналып кеткен. Қазақстандағы балалар тауарының индустриясын ашық жатқан тап-таза алаңға баласақ, сол алаңда қазақтан басқалар балаларға арналған тауарларын жайып тастап, жәрмеңке жасап отыр. Оның ішінде Қытай да, Түркия да, Ресей де, Белоруссия және тағы басқа елдер де бар. Тек қазақ жоқ. Қазақтың үлесі бар-жоғы 2 пайыз ғана. Статистикалық деректерге жүгінсек, бұл күні балалар тауарының 98 пайызын импорт құрайды. Яғни елдегі балалар тауары индустриясының қазанына өзіміз емес, өзге ие.
Жалпы, бұл индустрия қазақ үшін түрен тимеген тыңдай. Солай болса да, елдегі балалар тауарының айналымы 1,5 млрд АҚШ долларын құрайды. Ол – балалар тауарының нарығы азық-түліктік емес сектордың жедел даму үстінде екенінің көрсеткіші, – деседі мамандар. Статистикалық деректер бойынша, елде 4 миллионға жуық бала бар. Қарапайым арифметикаға салсақ, 4 млн бала – млн тұтынушы. Оған қоса, зерттеулер ата-ана баласына тапқан тиын-тебенін жұмсауды аямайтынын және көрсетіпті.
Қазақстан балалар тауары индустриясы ассоциациясының дерегінше, орташа есеппен қазақстандықтар табысының 11 пайызын балаға арнайды екен. Оның 48 пайызына – киім, 18 пайызына – ойыншықтар, 18 пайызына аяқкиім алады.
Александр БИКЕТОВ, Marvin family shop маркетинг жөніндегі директоры:
– Аз немесе одан да көп қаржы жұмсап отырған отбасылар да бар. Мысалы, Астана мен Алматы қалаларының тұрғындары. Олардың шығындары әлдеқайда жоғары. Сондықтан да орташа көрсеткішті 500 доллар етіп бекіттік. Бұл ең төменгі немесе жоғарғы көрсеткіш емес. Осы ақша киім мен аяқкиім, ойыншықтар мен басқа да заттарды сатып алуға кетеді.
Демек, 4 млн кішкентай тұтынушылардың қажеттілігін өзімізде қамтамасыз етуге әбден болады. Бірақ, өкінішке қарай, Қазақстанда еліміздің балаларға арналған өзіндік өндірісі жоқ. Сондықтан да импортқа тәуелдіміз.
Дарья ГАЙДЕНРАЙХ, Қазақстанның балалар өнімдері индустриясы қауымдастығының президенті:
– Қазақстанда балаларға арналған өнім шығаратын өзіндік өндіріс жоқ. Импорттың деңгейі 98 пайызды құрайды. Аздаған киім-кешек пен аяқкиім шығарылады. Ойыншықтар мүлдем шығарылмайды.Ол бүгін не кеше пайда болған нәрсе емес. Бірен-саран компаниялар бар. Жағдайды қазірден бастап қолға алсақ та, алдағы жылдарда бәрібір өзгере қоймайды. Шын мәнінде, бұл аса қорқынышты емес. Өйткені Ресейдің өзі балалар тауарын шығара отырып, балалар тауарының 90 пайызын импорт арқылы алады.
Ал мамандар елдегі жауырыны жер иіскеп жатқан жеңіл өнеркәсіпті өзге текстильді былай қойғанда, балалар тауарлары-ақ тік тұрғызып алуға болатынын да айтқан еді бір жылдары. Бұл – бір. Екіншіден, балаға киім алу кезінде ата-аналар бағасына қарай сапасыз тауарларға ұрынып жатады. Өйткені бүгінгі балалар тауарының нарығымен айналысып отырғандардың 80 пайызы – контрабандалық жолмен келген тауарлар, тек бұл саладағылардың 20 пайызы ғана тіркелген, өзінің тауарына жауап бере алатындар деген дерек тағы бар. Сонымен қатар нарықтағы тауарлардың 85 пайызы – сапасы беймәлім, арзан тауарлар. Халықтың басым көпшілігі осы арзанқолды дүниені місе тұтады. Қалтасына қарай. Сондықтан балаларды сапасыз тауардан сақтаудың бірден бір жолы – оқушыларға арналған отандық бірыңғай киім деген уәжге келіспеске болмайды.
Қазақстанның жеңіл өнеркәсіп қауымдастығы мектеп оқушыларына бірыңғай киім, форма киюді де ұсынғанын білеміз. Ұсыныс айтушылар сонда балалар отандық өнімдерді тұтынатындығын, оны алуға міндетті болатынын мәлімдеген-ді. «Бизнесмендер жергілікті оқушылар, отандық компаниялардың өнімдерін кие алады, және киюге міндетті екендігін жеткізді. Себебі ата-аналары қаржы үнемдеймін деп алған заттары көп жағдайда мемлекеттік стандарттарға сай болмайды. Статистика агенттігі таратқан ақпараттарға сүйенер болсақ, Семей қаласының 75 пайыз оқушылары түйетабан болып отыр. Аяқкиім нарығындағы жағдай мүлде көңілімізден шықпайды» деген болатын олар. Сондай-ақ мектепке ұстайтын сөмкелердің, қоржындардың да ортопедия жағынан ақсап жатқаны бар. Бүгінде базарда сол ортопедтік сөмкелер пайда болған. Ол да – Қытайдікі. Бірақ құны бес мың теңгеден жоғары. Сатушылар «ортопедтік» деп әспеттейтін оны кез келгеннің қалтасы көтермейтіні мәлім. Сол себепті қазақстандықтардың көпшілігі балаларға арзанқол қытайдың сөмкесін алып береді. Оның қаншалықты зиян-залалсыздығы бұдан бұрын да талай айтылған.
Былтырғы жылы халықаралық IPEN ұйымы Шығыс Еуропаның, Қап елі мен Орталық Азия елдеріндегі балаларға арналған тауарларға зерттеу жүргізген. Атап айтқанда, ол елдер қатарында Армения, Белоруссия, Қазақстан, Қырғызстан, Ресей және Украина бар. Зерттеу барысында 569 балалар тауарындағы улы металдардың бар-жоғы анықталды. Ол тауарлар жоғарыда аты аталған елдердің астаналарынан, соның ішінде Алматыдан да кездейсоқ сатып алынған. Сонда ол тауарлардың құрамында қорғасын, сынап, мышьяк секілді улы заттардың нормадан тыс көп екені белгілі болыпты. Сондықтан...
Балалар тауары нарығы алаң да алаң күй кешу қажеттігін көрсетіп-ақ отыр. Әлеуметтік әрі экономикалық негізде...