Әйелдерді гендер қорғайды, ерлерді кімдер қолдайды?

Бүгінгі қоғам үшін еркектің денсаулығы медицинаның шеңберінен шығып, жалпыадамзаттық проблемаға айналды және мемлекет пен жеке адамның назар аударуын қажет ететін әлеуметтік мәселе статусын алды. Ерлердің денсаулығы ұлттың, ұрпақтың болашағымен тікелей бай­ла­нысты десек, әйел ғана емес, әлем арқа сүйеген ерлердің белсіздік, эрек­ция функциясының бұзылысы, басқа да урологиялық аурулары үлкен проб­ле­маға айналғаны ащы да болса шындық екенін мойындауға тура келеді.
Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, еркектердің өмір сүру ұзақтығы әйелдерге қарағанда 10 пайызға төмен. 75-ке жеткен ерлер­дің арасында осы жастағы әйел­дермен салыстырғанда қатерлі ісік аурулары екі есе көп кез­деседі. Бұл жер­де, әрине, дәрігер ерлердің өз ден­сау­лы­ғына, өз өміріне қан­ша­лықты жауапсыз қарайтыны туралы бәрімізге белгілі себептерді атады. Отба­сын­да, өмірінде кез келген қиын­дыққа төтеп бере алмай морт сынатын еркектер сырттай мықты көрінгенімен, әйелдерге қарағанда іштей әлсіз. Тіпті жаңа туған сәби­лердің ара­сын­да болатын өлім-жітім кезінде көп жағдайда ажал­мен арпалысып, ауруды жеңуге тыр­мы­са­тын қыз балалармен са­лыс­тырғанда ұл балалардың шеті­неп кетуі үш есе жиі екені дә­лел­денген. Әйел – қы­рық шырақты.
Сонымен қатар ғалымдардың зерт­теу­лері 1950 жылдан 1990 жыл­ға дейін жыл сайын болатын суицидтердің 70-80 пайызы ер­лердің үлесінде екенін дәлел­де­ген. Жыл сайын әлемде 25 000 еркек өзіне-өзі қол жұмсап, жарық дүние­мен қош­тасады. Ер-аза­мат­тар әйел­дерге қара­­ғанда дәрі­гердің қабыл­дауына үш есе сирек бара­тын­дықтан, олар­дың бойын­дағы ауруды асқын­бай тұрып анық­тау мүм­кін бола бермейді. Сон­дық­тан да болар, соңғы бес жыл­да қуық асты безі қатерлі ісігінен көз жұмған ерлердің саны сүт безі қатерлі ісігінен өлген әйел­дердің санына қарағанда екі есе өсті. Осы мәлі­мет­терді депут­аттар­дың алдына жайып салып, құзырлы ведомс­тво­лар­дан қолдау сұраған Б.Жарбосынов атын­дағы уро­ло­гия ғылыми орта­лы­ғының зерттеулерін ес­тігенде жүрегі қан жы­ла­ғандар аз болмап­ты. Оның есесіне әйелдерді қор­ғау, гендерлік сая­сатты қолдау сияқты елімізде он­даған бағдар­ла­малар қабыл­да­нып жа­тыр. Бірақ әлі күнге дейін еркекті қор­ғайтын бірде-бір бағдарлама жоқ.
Мырзакәрім АЛШЫНБАЕВ, Қазақ­стан­ның бас урологы:
– Біз қоғамның санасын өзгертуге ты­ры­суымыз керек. Ауру түрлері, ауы­ратын­дардың саны, жасы туралы жаңа мә­лімет­тер қолыма тиген сайын қайта зерттеулер жасауға тапсырма беремін. Алғашқы нұс­қалардың дұрыстығына көз жеткізген бой­да жаным мұрнымның ұшы­на келеді. На­ғыз мағынасында ай­тып тұрмын, нағыз ер­кектер жойылып бара жатыр! Содан қор­қамын... Бірақ үкі­мет тарапынан қашан менің сөзіме құ­лақ асып, шын назар сала­тын күн туа­рын білмеймін. Біз 2007 жылы желтоқ­сан айын­да ерлердің денсаулығын қор­ғауға бағытталған бағдарлама жасап шығар­дық. Өміршең бағдарлама ай­мақ­­тар­да «Ерлердің денсаулығы күнде­рін» өткізіп, Ерлер денсаулығы орталық­та­рын ашуға мүмкіндік туғызды. Ақтөбе қаласын­да да осы орталықты ашып, жұ­мысын жол­ға қойғанымыз, көп пробле­ма­ларды оң­тай­лы шешуге бағыт сілтеді. Енді біз осы­лай дабыл қағу арқылы әр­бір азаматтың сана­сын оятатын жол та­буы­мыз керек. Әй­ел­дер гинекологқа ауырмаса да жылы­на бірнеше мәрте тек­серіліп тұрады. Ал ерлер ешқашан се­бепсізден-себепсіз урологқа бармай­ды. Санамызда надан түсінік қа­лып­тас­қан, урологтың қабыл­дауы­на бар­ған ер­кекті «белсіз» деп, сыртынан тон пі­шіп отырамыз. Әңгіме тек белсіздікте ғана емес. Белсіздікке апа­ра­тын эрекция функ­циясының бұзылуы, простатит, қуық асты безінің өзгерісі сияқ­ты ауру­ларды елемей, өз бетімен емде­ле­тін, тіпті емделмей, ішкі­лікке салынып кете­тін ерлер қаншама. Ауру­ын жасырған өледі. Біз осыны әлі де айта түсуіміз керек.
Елімізде 50 мыңнан астам аку­шер-ги­не­колог бар десек, 585 уролог қа­на жұмыс істейді. Ақтөбеде 22 уролог бар. Бұл — ел­де уролог жетіспейді деген сөз.
Елімізде жұмысқа қабілетті ерлер ара­сындағы өлім-жітім себептерін зерттеп көр­ген мамандар Еуропа елдерімен са­лыс­тыр­ғанда біздің азаматтардың жүрек-қан тамырлары ауруларымен көп ауыра­ты­нын анықтады. Бұған қан қысымының жоғары болуы, холестерин мен қанттың мөл­шерден тыс болуы және спирттік ішім­діктерді жиі пайдаланып, жаппай темекі шегетін, спортпен айналыспайтын, отызға толмастан денесі толысып кететін біздің жігіт­тердің өздері кінәлі. Дегенмен «еркек­тер­дің денсаулығына жауапкершілікпен қарамауы салдары – простатит диагнозын жиі қойылатын және жасарып кеткен ауру­лардың қатарына жатқызуға тура ке­ліп отыр», — дейді мамандар. Расында да, простатит медициналық шеңберден шы­ғып, әлдеқашан әлеуметтік аурулар сана­ты­нан орын алуы тиіс жағдайға жетті. Елі­міз бойынша ер адамдардың 45-ке жуық пайызында простатит белгілері кездеседі десек, Ақтөбе облысы урологиялық ауру­лардың бұл түрінен 14 облыстың бел ор­та­сында тұрақтайды. Простатиттің созыл­малы түрі қазір жұмысқа қабілетті жастағы жігіттердің арасында жиі кездесіп, оның салдары көп жағдайда сарыуайымға са­лын­ғандарды миокард инфарктіне, сте­нокар­дияға, Крон ауруына шалдықтыра­ды. Сөй­тіп, жігітті төсегінен жирендірген ауру пси­хологиялық және әлеуметтік проб­л­емалар­ға жетелеуі әбден мүмкін. Осыдан кейін қыр астынан маскүнемдік пен суи­цидтің «ауылы» қылтиып көрінбесіне кім кепіл?
Ал жыныстық гормондардың жетіле бастағанынан-ақ бозбаланы қалыптасты­ратын, атпалдай азаматқа айналдыра­тын қасиеті бар тестостеронның ер адам­ның ағзасы үшін маңызы өте зор. Оған бас уролог Мырзакәрім Алшынбаев: «Тестос­терон болмаса, ол еркек емес!» деп анық­тама берді. Сол тестостеронның жетіс­пеу­шілігі проблемасы – өз алдына бір тақы­рып. Урологиялық орталық зерттеуге қа­тыс­қан 2035 пациенттің қан сынамалары 37,3 пайызында, яғни 759 адамның ағза­сынан тестостерон жетіспеушілігі пробле­масын анықтаған. Негізі, еркектің жасы ұл­ғайғанда тестостерон табиғи түрде 1-2 па­йызға төмендейді. Ал жас жігітте тес­тос­терон жетіспеушілігі — қасірет!
Еліміз бойынша ерлердің репродук­тивті денсаулығын скринингтік зерттеу нә­тижелері көңіл көншітпейді. Қазақстанның 14 облысында тұрып жатқан 24 369 па­циенттің 56,3 пайызында эрекциялық функ­цияның бұзылу белгілері байқалғаны туралы деректерді еліміздің бас урологы жариялаған кезде «Бұл — жалған ақпарат, біздің жігіттердің көп бөлігі қауқарсыз болғаны ма?» деп қарсылық білдіргендер, тіпті деректерді жасыруды талап еткендер болыпты. Бірақ тағы да сол баяғы «ауруын жасырған өлетінін» жақсы білетін, антына берік дәрігер ақпаратты БАҚ өкілдеріне жеткізіпті. Оның айтуынша, жауып-жасы­ратын ештеңе жоқ. Әлем елдерінде де, көр­ші Ресейде де бұл үлкен проблема еке­ні әлдеқашан мойындалған.
Скринингтік тексерулерге қатысқан пациенттердің 10 343-і, яғни 42,4 пайы­зында жыныстық жолмен жұғатын инфек­ция­лардың түрлері, оның ішінде біразында ВИЧ-те анықталыпты. Бұл жерде профес­сор Алшынбаев Кеңес Одағы ыдырап, Қа­зақстан әлемге қақпасын айқара ашқан уақытта оң-солын тани алмай, нәпсісін тыя алмай дал болған қоғам жақсы мен жа­ман­ды айырмай «жұтқанын» басты себеп көреді. Сырттан келген кеселге, жыныстық жолмен жұғатын инфекцияларға алдымен ерлер жағы ұрынғаны шындық. Кесел ін­деп, жиырма жылда ұрпақ өрбіту мүмкін­дігінен айырылған ерлердің қатары артты. Содан барып, белсіздік, эрекциялық функ­цияның бұзылысы сияқты айтпасқа бол­мас аты жаман аурулар көбейді. Дәрігер­лердің дабылына бүгін көзі ашық, көкірегі ояу азаматтардың өздері үн қосуы керек. Мамандар отбасында ұл баланың тәрбие­сіне көңіл бөліп, жыныстық жетілу кезінде жасөспірім балаға «өтпелі кезеңің» өткізіп алмай, жақсы мен жаманды ашық айтуды талап етіп жатыр.
Сонымен қатар Урология ғылыми ор­та­лығы техногендік аймақтарда жұмыс істейтін 28 469 азаматтың репродуктивті денсаулығын тексергеннен кейінгі нәтиже де мәз емесін дәлелдеп отыр. Репродук­тивті қызметтің бұзылысы мұнай өндірісін­де жұмыс істейтін 15 494 пациенттен жә­не түрлі түсті металлургия саласында ең­бек етіп жүрген 12 928 адамнан анық­талған.
Ғалымдар осы күрмеуі көп проблема­ларды шешу туралы тақырып қозғағанда Қазақстанда ер-азаматтардың репродук­тивті денсаулығын сақтау бойынша мақ­сатты саясат жоқтығын алға тартады.
— Денсаулық сақтау органдары еркек­тің денсаулығын сақтауға жеткілікті дең­гей­де көңіл бөлмейді. Денсаулық сақтау жүйесінде проблеманың өткір екеніне қа­рамастан, әлі күнге ерлерге арналған инф­ра­құрылымдар құрылған жоқ. Денсау­лық сақтау, өз жауапкершілігін сезіну мә­се­лесі төңірегінде ерлерге ақпараттардың жет­кізілу деңгейі де төмен. Ерлердің сек­суал­ды, репродуктивті және әлеуметтік-пси­хологиялық саулығы туралы сұрақ­тар­ға байланысты қоғам мен мемлекет тара­пынан көрсетілген қолдау гендерлік саясат жөніндегі мемлекеттік бағдарламаны жү­зе­ге асыру үшін негіз болып табы­латынын түсінген дұрыс. Адам мен Хауа салған із­бен өмір кешіп жатқан еркек пен әйелдің проблемасын бір-бірінен бөліп қарауға болмайды. Мемлекет тарапынан қолдау­лар, бағдарламалар, қаражаттар тек бір­жақты әйелдің денсаулығы, әйелдің өсуі, қалыптасуы үшін ғана қарастырыл­мауы ке­рек. Еркек те қолдауды қажет ете­ді. Осы­ны алдымен «біз күштіміз» деп жүрген еркектердің өздері түсінгені дұрыс. Еркек­тің өз денсаулығы туралы көзқарасы өз­гер­мейінше, дүние өзгермейді, — дейді бас уролог.