Оқушылардың жүйкесіне жүк салған биылғы Ұлттық бірыңғай тестілеу артта қалды. Тестілеуден тәуір ұпай алғандар өздеріне ұнаған мамандықты таңдап, мемлекет бөлген оқу гранттарының иесі атану үшін құжаттарын тапсырып жүр. Бірақ мемлекеттік тапсырыс бойынша еліміздің жоғары оқу орындарында тегін білім алуға талпынушылар арасында Қызылжардың жастары жылдан-жылға азайып келеді. Оған себеп – Қызылжар ғана емес, Ресеймен шекаралас өзге де облыстардың білімді оқушыларын көрші мемлекеттің университеттері іріктеп әкетіп жатқандығы. Ал оқуын бітірген соң олардың елге оралатындары тым сирек, көбі көрші елде түпкілікті тұрақтап қалады екен.
Солтүстік Қазақстан облысындағы орта мектептерді биыл төрт жарым мыңдай оқушы тамамдап шықты. Ал жоғары оқу орындарына түсуге мүмкіндік беретін ҰБТ-ны тапсырғандар солардың 58 пайызы ғана. Бұл – республика бойынша тестілеуге қатысушылардың ең төменгі көрсеткіші. Кейбір облыстарда оқушылардың 80-90 пайызына дейін қатысқаны белгілі. Ал қызылжарлық оқушылардың жартысына жуығының тест тапсырудан бастартуына не себеп болды екен? Әдетте мұғалімдер мектептің көрсеткішін төмендетіп жібереді деп үлгерімі нашар оқушыларды қатыстырмауға тырысады. Бірақ биыл білім саласын бақылау департаменттері жер-жерлерде білім ошақтарының басшылары мен мұғалімдері тарапынан тестіге қатыстырмау фактілерін болдырмау мақсатында бақылау жүргізді. Яғни түлектің таңдауына ешкім де кедергі келтіре алмады. Бұған қарамастан, Қызылжарда екі мыңға жуық бала жоғары білімді маман атануға мүмкіндік беретін ҰБТ-дан бас тартты. Білім басқармасы мамандарының айтуынша, тестілеуден халықаралық білім байқаулары мен олимпиадаларының жеңімпаздары мен жүлдегерлері білім және ғылым министрінің бұйрығымен босатылған екен. Дегенмен ондай дарындардың саны мұнда аса көп емес.
Тестілеуден теріс айналып жүрген бір топ бар және кей өңірлерде қарасы қалың, олар – шетелдерде білім алуды қалаған жастар. Шекарадан асқан соң, біздің ҰБТ-ның нәтижесі ескерілмейтіндіктен, олар аттестат алу үшін дәстүрлі емтихан тапсыратыны белгілі. Әрине, жастарымыздың шетелдің алдыңғы қатарлы университеттерінде оқығаны – құптарлық жайт. Елбасының өзі бастамашы болып қабылдаған «Болашақ» бағдарламасының бүгінде жемісін көре бастадық. Дегенмен «Болашақ» арқылы мемлекеттің ақшасына білім алып, кейін туған жеріне қайтудан бастартқандар да бар екені жасырын емес. Яғни бұл – жастарымыздың білімін өзге мемлекеттер пайдаланады деген сөз.
Қазақстандағы орта білім беру жүйесі шетте жоғары бағаланатыны айтылып та, жазылып та жүр. Сондықтан да болар, шетелдік оқу орындары Қазақстанның мектептерінде әртүрлі байқаулар ұйымдастырып, білімділерін ерте бастан іріктеп алып, тегін оқуға мүмкіндік беретін сертификаттар табыстап қояды. Баласының шетте оқитынына бірінші кезекте ата-ана мәз, ұстаздары да еңбегінің ақталғанына қуанышты, мемлекет те шығын шығармай жастарымызды оқытып аламыз деп ойлайды. Соңғы жылдары Ресейдің жоғары оқу орындары солтүстік облыстардың мектеп оқушыларын іріктеп, дарындыларын алып кетуді әдетке айналдырған. Манаш Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінің аға оқытушысы Сайран Есетов бүгінде әлем елдері білімді жастарға таласып жатқанын айтады.
Сайран ЕСЕТОВ, Манаш Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінің оқытушысы:
– Жастар – мемлекеттің болашағы. Бүгінде осы жастардың «миына» талас басталды. Біздің облыстың көптеген жастары көрші елге кетіп жатыр. Олардың жоғары оқу орындары біздердікі сияқты оқуға кім келер екен деп күтіп отырған жоқ. Күзден бастап біздің мектептерде 11-сынып оқушылары арасында байқаулар өткізіп, әсіресе физика, химия, биология сияқты нақты ғылымдарға бейімді балаларды іріктеп алып, оларды тегін оқуға шақырады. Ал сол шетте оқығандардың диплом алған соң елге оралып жатқандары сирек.
Милы жастарымыздың шетке кетіп жатқаны – шындық. Солтүстік Қазақстан облыстық білім басқармасының берген мәліметіне қарасақ, 2011 жылы 5428 оқушы мектеп бітірген, соның 472-сі Ресейдің университеттеріне түскен, ал 2012 жылы 656 адам оқуға кетіпті. Биыл да ҰБТ-ға қатыспаушылардың көптігіне қарап, көрші мемлекетке кететіндер аз болмайтынын болжауға болады. Бұл – бір облыстың ғана жағдайы, ал өзге өңірлерді қоссаңыз, кетіп жатқандар көрсеткіші көбейе түсері даусыз.
Нұрсұлтан ШҰҢҒЫЛШИН, мектеп бітіруші:
– Мен Есіл ауданы Бұлақ ауылындағы мектепті бітірдім. Алдымда мамандық таңдау ісі тұр. Мен әскери адам болғым келеді. Сондықтан әскери оқу орындарын таңдаудамын, таңдауым Ресейдің оқу орындарына түсті. Себебі ол жақта білім деңгейі бізден жоғары деп ойлаймын. Ал оқуымды бітірген соң елге қайту-қайтпау мәселесіне келсек, мен туған жеріме қызмет етуден қашпас едім. Ал шетте білім алып, елдеріне келгісі келмейтіндерді түсінбеймін.
Жастардың бәрі алғашында осылай дейтіні мәлім. Ал қаншама ақша жұмсап оқытқан маманды қай мемлекет жібере қояр дейсіз. Көбі оқу бітірген соң белгілі бір уақыт сол елде қызмет ету шартын жасатады. Ал шарт мерзімі біткенге дейін көбі отбасын құрып, сол ортаға бейімделіп те кетері белгілі.
Бұл жерде біздің жоғары оқу орындарының мемлекеттік мүдде үшін жұмыс істемейтіндігін көреміз. Олар білімді жасты тегін оқытқаннан гөрі ақшасы бар ата-ананың баласына білім беруді мақсат тұта ма деп қаласың. Жаңбырдан кейінгі саңырауқұлақтай қаптап кеткен жекеменшік университеттерді былай қойғанда, мемлекеттік жоғары оқу орындарының өзі дарынды жастарды іздеуді дағдыға айналдырмаған. Егер жоғары білім саласында оң өзгеріс болмаса, қазақ жастарының «миы» түгел дерлік шетел асып кетуі де мүмкін.
Қаперіңізде жүрсін:
1994 жылдан бері «Болашақ» бағдарламасы арқылы шетелдердегі университеттерде білім алуға 9250 стипендия беріліпті. Солтүстік Қазақстан облысынан барғандар саны – 120 адам. Ал өз қаржысына немесе шетелдік гранттарға оқығандар туралы толық ақпарат жоқ.
ҰБТ енгізілген 10 жыл ішінде 1,33 миллион түлек тест тапсырыпты. Биыл 95,5 пайыз оқушы қатысып, олардың 71,2 пайызы жоғары оқу орнына түсуге мүмкіндік беретін 50 балдық межеден өтіпті. Еліміздің жоғары оқу орындарына тегін оқуға биыл 35 053 грант бөлінді, бұл 2012 жылғыдан 738-ге көп.