Ұлт азаттығы үшін күрескен ұлы тұлғаларымыз бен зұлмат жылдар турасында айтылмаған, жазылмаған дүние баршылық. Алаш тақырыбының кейбір тұстары зерттеушілердің өзіне әлі күнге беймәлім күйінде қалып отыр. Өте құпия түрде жүзеге асырылған жазықсыз жазалау үдерісінің қатпарларын зерделеуге Ұлттық қауіпсіздік комитеті мұрағатынан дерек-дәйек алудың қиындығы кедергі келтіруде.
Алаштанушы Тұрсын Жұртбайдың айтуынша, Қазақстанның Ұлттық қауіпсіздік комитетінің мұрағаттары зерттеушілер үшін әлі толық айқара ашылған жоқ. «Бір кездегі Орталық комитеттің хаттары, телеграммалары түбегейлі зерттелмей, саяси репрессия, аштық туралы әңгіме қозғау мүмкін емес. Мемлекет ішіндегі жағдайды бақылап отыратын жергілікті жердегі арнайы мекемелердің жоғары жаққа жолдаған мәлімдемелері бірден-бір сенімді құжат болып табылады. Республикалық ішкі істер бөлімінің Одаққа жіберген мәліметтері барынша шындыққа жақын. Қауіпсіздік комитетінің де мәліметтері аудандық, облыстық, өлкелік, республикалық партия комитеттерінің мәліметтерімен салыстыра отырып берілсе, мүмкіндігінше шындыққа жақын тұжырым шығады. Осы құжаттардың басы бір жерге тоғысқанда ғана «ашаршылық кездейсоқ болды ма, ауа райының қолайсыздығынан туындады ма, әлде қолдан қасақана жасалды ма» деген сауалдарға жауап аламыз. 1921-22 жылдар мен 19931-32 жылдардағы ашаршылық комитетінің мағлұматтарын салыстыру қажет. Өкінішке қарай, бұл тарапта баспасөзде ешқандай мағлұмат жазылмаған. 1926, 1939, 1949 жылдардағы санақтың мәліметтеріне көз сүзіп, қателіктердің себептері мен құрбандардың санын анықтауға болады деп ойлаймын. Соғыстан кейінгі санақта қазақтардың саны 1 миллионға жетпей қалған. Ал 1913 жылғы санақта қазақтар 6 870 000 шамасында еді. 370 мың адам Отан соғысында опат болды делінеді. Кейінгі санақта тіркелген қазақтар мен майдан даласында шейіт болғандарды 1913 жылғы санақ нәтижесінен шегергенде, ашаршылық пен қуғын-сүргін құрбандарының есебі шығатын тәрізді. Бірақ нақты дәйектерді құпия мұрағаттар ғана береді», – дейді алаштанушы ғалым.
Өмірін мұрағаттық деректерді дәйектеуге арнаған, үнемі ізденіс үстінде жүретін тарихшы Болатбек Нәсенов те бірнеше жыл Ұлттық қауіпсіздік комитетінің мұрағатына кіре алмай сарсаңға түскенін әңгімелеп берді. «Комитет төрағасының атына үш жыл бойы хат жаздым. Ол мүлде илікпеді. Есесіне, оның бірінші орынбасары алты айдан кейін маған мұрағатқа кіруге әрең дегенде рұқсат берді. Жақында тағы барып едім, ондағылар «бұдан былай мұрағатқа кіруге ешқандай рұқсат берілмейді» деп үзілді-кесілді жауап қайырды. Әйгілі Нұрмақовтың жиындардағы сөзі, Рысқұловтың мәлімдемелері тағы басқа ресми хаттамалар мен мәлімдемелер зерттеушілердің қолына түспей тұр», – дейді тарихшы.
Тұрсын ЖҰРТБАЙ, алаштанушы:
– Сонау түркі дәуірі, Шыңғыс хан заманы, кейінгі Қазақ хандығын айтпағанда, күні кеше қазақты қисапсыз қырғынға ұшыратқан қуғын-сүргін мен ашаршылықтың ақиқатын аршып алу оңайға соқпай отыр. Осы бағытта белгілі бір нәтижеге қол жеткізу үшін арнайы мемлекеттік комиссия құрылып, оларға құпия мұрағаттар есігі толықтай ашылуы тиіс. Одан кейін ашық, бүкпесіз салыстырмалық жұмыстар жүргізіліп, қорытындылар шығарылуы керек.
Құпия құжаттар толық зерделенбей, зұлмат шындығы ашылмайды
30 мамыр 2012, 13:28
