Қазақстан егеменді ел ретінде құрылғалы бері екі Конституция қабылданды. Солардың әрқайсысы қоғам мен халықтың талқысынан өтті. Тәуелсіз мемлекет жайлы көп ғасыр бойы аңсаған арманның нобайы айқындалды.
Мемлекетіміздің басты құжаты—Конституция
Кәмелетке толған азаматқа жеке куәлік берілетіндігі сияқты, өз тәуелсіздігін жариялаған мемлекеттің де ең басты төлқұжаты Ата Заңы болуы қажет. Бұл жөнінде белгілі америкалық саясаткер Томас Пейн былай деп жазған болатын: «Конституция – мемлекеттен бұрын болатын зат, ал мемлекет – бар болғаны Конституцияның төлі ғана».
Бірлігі мен татулығы жарасқан еліміз осыдан 17 жыл бұрын 30 тамызда жаңа Конституцияның қабылдануына бірауыздан дауыс беріп, тарихи таңдау жасаған болатын. Осы жылдар аралығында Қазақ елі демократиясы дамыған, зайырлы, құқықтық мемлекетке айналды. Ата Заңымыз қабылданған 1995 жылдан бері Конституция күні мемлекеттік мереке саналады. Бұл күнде еліміздің экономикасы өрлеп, табысы тасып, халықаралық беделінің де арта түсуі – негізгі заңымыздың сарқылмас мазмұнының дәлелі. Мұндай жетістіктерге Конституцияның мызғымастығының бірден-бір кепілі – ҚР Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың салиқалы саясаты мен қажырлы еңбегінің нәтижесінде қол жеткізіп отырмыз. Адам және адамның өмiрi, құқықтары мен бостандықтары болып саналатын Ата Заңымыз еліміздің кез келген азаматының денсаулығы мықты, әлеуметтік жағдайы жоғары, білімі мен біліктілігі үнемі жетілдіріліп отыратын, пікірін еркін білдіре алатын, өз таңдауы өз еркінде болуын қамтамасыз етті.
Кемелді Конституция – елімізді мекендеген ұлттар мен ұлыстардың ұдайы бірлікте болып, берекелі өмір сүруінің кепілі. Ата Заңымыздың арқасында мемлекетіміз алауыздықтан, түрлі жанжалдан аман.
Халықаралық құқықтың принциптерi мен нормаларын құрметтеп, мемлекеттер арасында ынтымақтастық пен тату көршiлiк қарым-қатынас жасау, олардың теңдiгi мен бiр-бiрiнiң iшкi iстерiне араласпауы, халықаралық дауларды бейбiт жолмен шешу саясатын жүргiзуді көздеген Конституциямыздың арқасында мемлекетіміз әлемде орын алып жатқан соғыс ошағына айналудан, саяси тұрақсыздықтан, шекаралық дау-дамайлардан алшақ тұрып келеді. Конституцияның негізінде көптеген жұмыс атқарылды. Соның ішінде Президент мемлекетіміздің Тәуелсіздігін жариялаған күннен бастап қысқа мерзімде еліміздің алғашқы сыртқы саясат стратегиясын бекітіп, әлемнің 150-ден астам мемлекетімен дипломатиялық қарым-қатынас орнатты. Конституцияның 2-бабына сәйкес, мемлекеттің аумақтық тұтастығын қамтамасыз ету мақсатында көрші елдермен шекарамызды шегендеп алдық. Қазақстан 1993 жылы ТМД елдері арасында алғашқылардың бірі болып ядролық қаруды таратпау туралы келісімге қосылды. 1995 жылы бұрынғы Семей полигонында соңғы ядролық заряд жойылды.
Еліміз сыртқы саясатта көп қырлы, сындарлы саясат ұстанды. Астана халықаралық басқосулар өткізудің орталығына айналды. 2001 жылдың 22 қыркүйегінде Рим Папасы II Иоанн Павел Қазақстанда болып қайтты. Бұл Қазақстанның бейбітшілік сүйгіш держава ретіндегі рөлін мойындаудың көрінісі еді. Қазақстан астанасында аса маңызды басқосу – әлемдік және дәстүрлі дін басшыларының съезін өткізу де дәстүрге айналып отыр.
Қазақстан Тәуелсіздік алған соң халықаралық аренада өзін сенімді түрде мәлімдеді. Тиянақты да бейбітшілік сүйгіш саясатының арқасында дүниежүзілік мемлекеттер қауымдастығындағы ірі-ірі ұйымдар қатарына қабылданды.
Елімізде 130-дан астам ұлт пен ұлыстың өкілдері бейбіт әрі тату өмір сүруде, 40-тан астам конфессия еңбек етіп, олардың мүдделері ең жоғары деңгейлерде білдіріледі (Қазақстан халқы ассамблеясы, Парламенттегі депутаттық мандаттарға квоталар және т.б.). Бұл да мемлекетіміздің ынтымақтастығын айрандай ұйытып отырған Ата Заңымыздың әлемдік тәжірибеде мықтылығын мойындатып отыр.
Конституция – саяси реформаларға серпін беруші
Тәуелсіздік алғаннан бастап республикада демократияландыруға бағытталған саяси өмір өзгерістері байқала түсті. Бұрынғы уақытта «өкімет – қоғам» формуласы іс жүзіне асырылса, ендігіде керісінше, «қоғам – өкімет» негізге алынды. Мемлекеттік басқару органдарының халыққа қалтқысыз қызмет ету арқылы құқықтық мемлекет пен еркін нарықтық экономикаға негізделген алдыңғы қатарлы азаматтық қоғам қалыптастыруы керек болды. 1995 жылы жаңа Конституция қабылданған соң Қазақстанның саяси жүйесінде тұрақтану басталды. Билік үш тармаққа бөлініп, Президент биліктің үш тармағының бірлікте әрекет етуін қамтамасыз етті. 1998 жылдың қазан айында 1995 жылғы Конституцияға республикадағы саяси реформалардың іске асырылуына байланысты өзгертулер мен толықтырулар енгізілді. Саяси партиялардың тізімдері бойынша пропорционалды сайлау жүйесін енгізу маңызды қадам болып табылды. Қос палаталы Парламенттің Мәжілісіне депутат сайлауы кезінде жеңген саяси партияларға арнайы 10 мандат берілетін болды. Үкімет мүшелерінің депутаттық корпус алдындағы жауапкершілігін арттыру, Парламенттің өкілеттілігін кеңейту, оған сайланған депутаттардың өкілеттілік мерзімін төрт жылдан Мәжіліс депутаттары үшін – бес, ал Сенат депутаттары үшін алты жылға дейін көбейту, алқабилер институтын енгізу т.б.
Ал 2007 жылдың мамыр айында президенттік-парламенттік республика моделінің дамуына заңды негіз беретін өзгертулер мен толықтырулар енгізілді. Конституцияға мемлекеттік басқару жүйесіндегі Парламенттің рөлін арттыруға бағытталған және елдің сайлау жүйесіне айтарлықтай жаңалықтар әкелген өзгерістердің енгізілуі маңызды және концептуалдық сипаттағы оқиға болды. Адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары аса бағалы құндылық болып табылатын елімізде адам құқықтары жөніндегі уәкіл – омбудсмен институты құрылып, жаңа саяси партиялар мен үкіметтік емес ұйымдар пайда болды. Ұлтаралық қатынастарды одан әрі нығайту бағытында Қазақстан халқы ассамблеясы Ата Заңда бекіген жаңа орнын тапты. Осы реформаның негізінде 2007 жылғы 18 тамызда Парламент Мәжілісі төртінші шақырылымы депутаттарының сайлауы өтті. Бұл сайлаудың ерекшелігі, бір жағынан, депутаттық мандаттың бір бөлігі Қазақстан халқы ассамблеясының ұсынылған өкілдеріне тиесілі болса, екіншіден, сайлау жүйесіне өзгерістер енгізіліп, депутаттар партиялық тізім бойынша можаритарлық сайлау жүйесімен сайланды. 2007 жылғы сайлау заңнамасына енгізілген түзетулер саяси партиялардың сайлау процесіне белсендірек қатысуына қажетті заңды негіз қалыптастырды. Бұл можаритарлық сайлау жүйесін енгізу көптеген еуропалық елдің сайлау жүйелерін жан-жақты қорытындылау нәтижесі болатын.
Сайып келгенде, 1995 жылы қабылданған Конституция, шын мәнінде, мемлекеттің өркениетті дамуына негіз қалады, адам құқығы мен бостандығын қорғау ісіне кепіл болды. Тәуелсіз Қазақстанның Конституциясы өзінің өміршеңдігін, демократиялық қағидаларға адалдығын дәлелдеді. Осы Конституция бойынша Қазақстан халқы өмір сүреді, жасап шығарады, тұрғызады және жарқын болашаққа сенеді.