«Жасыл Қазақстан»: таза ауа мен тұнық суға қолымыз жетеді
Өткен жылдың 1 шлдесінде елімізде «Жасыл Қазақстан» ұлттық жобасы қабылданған болатын. ҚР Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі жариялағандай, бұл жобаны жүзеге асырудағы мақсат – 2025 жылға қарай сарқынды суды ағызу көлемін азайту, қалдықтарды қайта өңдеу үлесін арттыру және еліміздің жалпы ішкі өнімінің энергия сыйымдылығын төмендету.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевтың тапсырмасымен ҚР экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі «Жасыл Қазақстан» ұлттық жобасын әзірлеген болатын. Аталған жоба халықтың қолайлы өмір сүруіне қажетті ортаны құруға және еліміздің экологиялық ахуалын жақсартуға бағытталған. Министр Серікқали Брекешов танысырытып өткендей бұл жоба 7 негізгі бөлімнен тұрады: ел аумағында ауа сапасын жақсарту, су нысандарын және экожүйелерді сақтау, қалдықтарды игеру, биоалуантүрлілікті сақтау, қалалар пен далаларды көгалдандыру, энергия тиімділігі, экологиялық білімді жоғарылату және экологиялық мәдениетті қалыптастыру.
Қазіргі таңда еліміз бойынша ең ластанған қалалар тізімін бастап тұрған қалалар – Нұр-Сұлтан, Алматы, Жезқазған, Шымкент Теміртау, Ақтөбе, Атырау, Қарағанды, Балқаш, Өскемен. Ауасы, суы ластанған, экологиясы нашар қалалардың жағдайын түзеу үшін ұлттық жоба 4 бағытта жұмыс жүргізіп келеді. Бұлар: «Таза Қазақстан», «Үнемді Қазақстан», «Табиғат», «Экология болашағы».
«Таза Қазақстан» бағытының мақсаты – атмосфераның ластануын азайту, қалдықтарды игеру жүйесін жетілдіру, ел эконом икасын жүйелі түрде датыму, бұрыннан ластанған жер-су, аймақтардағы ластануды жою, елдегі су нысандарын сақтап қалу.
Негізінен ластанудың жоғары деңгейі өнеркәсіп орындарының жұмысымен және электростанциялар мен көмірді жағумен байланысты екені айтпаса да түсінікті. Сондықтан алдағы 5 жылда еліміздегі жоғарыда аталған 10 қаласында орналасқан 16 ірі өнеркәсіп орындарының зиянды шығарындыларын 20 пайызға қысқарту көзделіп отыр. Айталық, «Арселор Миттал Теміртау» шығарындыларды 54 пайызға азайту бойынша міндеттемелер алды.
Көпшілікке мәлім табиғаттың ластануына әкелетін ең үлкен мәселе – қалдықтардың шектен тыс көбеюі, тиісті мөлшерде өңделмеуі. Сондықтан тұрмыстық қатты қалдықты өңдеу үлесін биыл 18%-дан 35%-ға дейін арттыру мақсатында жұмыстар жүргізілуде. Ол үшін қатты қалдықтарды өңдейтін энергетикалық құрыныс нысандарды салу жоспарланып отыр. Бұдан бөлек әртүрлі қалдықтарды бөлек-бөлек жинайтын 8 мыңнан астам контейнер орнату қарастырылуда. Оның ішінде құрамында сынабы бар заттар мен медициналық қалдықтарды салатын контейнерлер мен экобокстар да бар.
Суды үнемсіз, бейберекет қолдану қоршаған ортаның жойылуына әкеп соғады. Мұндай қауіп төнге жағдайда шығыны да шаш етектен болмақ, сондықтан бұл мәселені алдын алудың маңызы зор. Осы орайда еліміздің су нысандарының экожүйесін сақтау тапсырмасы қойылып отыр. Айталық, Сырдария өзенінің арнасын кеңейтіп, Арал теңізінің солтүстігін сақтау мәселесі кезек күттірмейді. Сондай-ақ еліміздегі Бурабай, Шучье, Шалқар, Қопа көлдерін қалпына келтіру жұмыстары жүргізілмек. Балқаш көлі бассейінінде орналасқан өзендердегі су көлемін жылына кемінде 12 куб/км-ға арттыру жоспарлануда.
Суды үнемдеу үшін қоршаған орта мен халықтың суды пайдалануын, экономика салаларына суды пайдалану тепе-теңдігін қалыптастыру қажет. Халықтың тұрмысы қолайлы болу үшін, бірақ табиғатқа зиян келтірмеу үшін суды экологиялық қаіуіпсіз әрі тиімді пайдалану жолдарын қарастыруымыз керек. Осы орайда еліміз бойыншща 401 каналды қайта жөндеп, 2012 каналды цифрландыру, суармалы жер телімдерін 600 мың гектарға ұлғайцту жұмыстары жүргізілуде. Сондай-ақ Ақмола, Алматы, Батыс Қазақстан, Жамбыл, қызылорда, Түркісмтан облыстарында 9 жаңа су қоймасы салынбақ. Өткен жылы Түркістан облысында Кенсай, Қосқорған су қоймаларының құрылысы аяқталды.
Су ресурстарын тиімді пайдалану мемлекеттік деңгейдегі өзекті мәселе болғандықтан су ресурстарын басқаруға арналған мемлекеттік бағдарламаның жобасы әзірленген еді. Қазіргі таңда осы бағдарламаны ұлттық жобаға айналдыру жұмыстары жүзеге асырылуда. Суға қатысты халықаралық қатынастарды реттеу үшін мемлекетаралық су қатынастарын жетілдіретін, цифрландыру мен су ресурстарын есепке алуды, мониторингті күшейтетін, суды үнемдеуді, ирригациялық жүйелер мен құрылыстарды қалпына келтіруді қамтитын бағыттар бойынша жұмыстар қолға алынған. Соынмен қатар құқықтық базаны жаңарту, Су кодексін жаңа редакцияда қайта әзірлеу және су саласының мамандарын даярлау жөніндегі жұмыс күшейтілуде. Осы атқарылып жатқан жұмыстардың бәрі ауыз су тапшылығын алдын алу, ауыл шаруашылығын дамыту, қоршаған ортаны сақтау, табиғатқа зиян келтірмеу мақсатында іске асырылмақ.
Айнұр Нұрсабет
