Қазақстандағы экотуризмнің негізі – тұмса табиғат

Экологиялық туризм-туристік индустрияның ең жылдам дамып келе жатқан секторы, оның үлесіне әлемдік туризмнің 25%-ы тиесілі. Дүниежүзілік туристік ұйымға сәйкес экотуристер саны жыл сайын 20%-ға артып келеді. «Жасыл Қазақстан» ұлттық жобасында тұмса табиғатты сақтау, адам аяғы баспаған таза табиғат қорын сақтау мәселесі көтерілген.

Елімізде адам аяғы баспаған, ешкімнің қолы тимеген жерлер көп, сондықтан Қазақстанда экотуризмді дамытудың әлеуеті зор. Этномәдени туризммен үйлескен қызықты табиғи ландшафттар, бірегей экологиялық соқпақтар тіпті ең талғампаз туристерді де бей-жай қалдырмайды.

Халықаралық экотуризм қоғамы экотуризмді қоршаған ортаны сақтайтын, жергілікті халықтың әл-ауқатын сақтайтын және экскурсиялық-танымдық  және білім беру қызметін қамтитын сала ретінде бағалайды.

Экотуризмнің басты ерекшелігі-табиғи аумақтарға барған кезде биоалуантүрлілік пен экожүйелерді сақтау. Экотуризм сонымен қатар табиғатты сақтау жергілікті қауымдастықтар үшін пайдалы болатын экономикалық жағдайларды жасауға мүмкіндік береді.

Әлемдегі және Қазақстандағы экотуризм

Қазақстан Республикасы Экология, Геология және табиғи ресурстар министрлігі Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің деректеріне сәйкес елдің ерекше қорғалатын табиғи аумақтарының (ЕҚТА) жалпы ауданы 26 млн гектарды құрайды, яғни шамамен 0,26 млн км2, бұл жақсы дамыған экотуризмі бар бірқатар елдерге қарағанда он есе көп. Сонымен қатар, туристер саны жылына 2 миллион адамды құрайды. Сонымен қатар, экотуризмді дамыту бойынша әлемдік көшбасшы АҚШ – та бұл көрсеткіш жылына 200 миллион адамға, ал Австралияда 60 миллион адамға жетеді. Мұндай нәтижелерге елдер Заңмен реттелетін ұлттық парктер мен табиғи аймақтардағы туризмді басқарудың жақсы жолға қойылған жүйесінің арқасында қол жеткізді.

2019 жылы Финляндия экологиялық тұрақтылықтың, өсімдіктер мен жануарлар түрлерінің алуан түрлілігі мен бірегейлігінің, сондай-ақ мемлекеттің қоршаған ортаны қорғауға бағытталған күш-жігерінің арқасында жабайы табиғат бойынша саяхаттаудың ең жақсы елі ретінде танылды. Ұлттық парктер саны, биоалуантүрлілік, өсімдіктер мен жануарлардың Қызыл кітапқа енген түрлерінің жойылу қаупі және басқа да өлшемдер бойынша үздік елдердің тізіміне келетін болсақ, Қазақстан бұл рейтингте 87-ші орынды иеленді.

БҰҰДБ-ның экотуризмді дамыту саласындағы жұмысы мен ұсынымдары

БҰҰ - БИОФИН даму бағдарламасы жобасының бастамасы бойынша Қазақстан Республикасының жаңа экологиялық кодексіне туроператорлар мен турагенттердің ЕҚТА-ға турларды ұйымдастыру бөлігінде белгілі бір қағидаттарды басшылыққа алу міндеттемелерін белгілейтін толықтырулар енгізілді, олар::

 * туристер санын жоспарлау;

* қоршаған ортаға зиян келтіруге жол бермеу;

* қоршаған ортаға ең аз теріс әсер ететін көлікті таңдау;

* жергілікті қоғамдастықтарды турларды ұйымдастыруға тарту;

* қатты тұрмыстық қалдықтардың пайда болуын азайту және туристерді ақпараттандыру.

Экологиялық туризм жөніндегі жұмыстар шеңберінде БҰҰДБ-ҒЭҚ және БИОФИН-БҰҰДБ жобаларының сарапшылары елде экотуризмді дамытуды жетілдіру үшін мынадай ұсынымдар әзірледі:

 1. Заңнамалық және заңға тәуелді деңгейлерде экотуризмді, экотуризмді ұйымдастыруға қойылатын талаптарды, ЕҚТА аумақтарындағы құрылыс нормаларын сақтамау кезіндегі жауапкершілік нормаларын айқындауды енгізу, рекреациялық жүктемелерді есептеу әдістемелерін және соқпақтарды жайластыру жөніндегі бірыңғай стандартты енгізу.

 2. Туризм үшін жауапты ЕҚТА қызметкерлері үшін оқыту модулін әзірлеу және енгізу. Рекреациялық жүктемелер бойынша бағыттарды қоса отырып, туризмді дамыту, соқпақтар мен аумақтарды жайластыру бойынша жоспарлау, қоршаған ортаға әсер ету мониторингі, турларды ұйымдастыру кезінде жергілікті халықпен және бизнеспен өзара іс-қимыл мәселелері бөлігінде ЕҚТА басқару жоспарын жетілдіру.

 3. ЕҚТА-ға және экотуризм саласында туристік қызметтер көрсету жөніндегі ұлттық стандарттарды пысықтау және енгізу.

Бүгінгі күні қазақстандық заңнамада бар экологиялық туризмге классикалық тәсілдер оларды реттеу тетіктері мен өлшемшарттарын нақты айқындауды қажет етеді. Сондықтан экотуризмнің анықтамалары сияқты жоғарыда аталған ұсынымдарды Қазақстан заңнамасында бекіту туристік саладағы барлық нормативтік құқықтық актілерді ретке келтіруге, оның ішінде экотуризмді дамыту саласындағы қызметті ұйымдастыратын субъектілерді объективті бағалауға, сондай-ақ аумақтарда табиғат қорғау шараларын арттыруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, туризм және экология саласындағы уәкілетті органдар тиісті іс-шаралар жоспарын әзірлеп, табиғи аумақтарда туризмді басқарудың қолданыстағы әдістерін қайта қарауы қажет.

Экологиялық туризм қоршаған табиғи ортаны қорғауға және қалпына келтіруге, қоғамның дамуына, экономиканың дамуына зор ықпал етеді. 

Айнұр Нұрсабет