Қазақстан халқының саны – 17 миллион, ал қазақтың саны 11 миллион адамға жетті деп бөркімізді аспанға атып жатқан кезде, өз елімізде 300-350 мың отбасының бедеуліктің азабын тартып жүргенін ашық айту қажет. Олар да қазақтың санын көбейте алады, егер... Мәселен, экстракорпоралды ұрықтандыру әдісіне жүгінген ондай отбасыларда егіз, тіпті үшем туған жағдайлар бар. Демек, бедеулікке душар болған қазақстандықтардың барлығы ата-ана бақытына бөленіп жатса, Қазақстан халқының саны тағы 1 миллионға көбейе түсер еді.

Роберт Эдвардсқа – мың алғыс!
Негізі, экстракорпоралды ұрықтандыру (оны халық арасында «шыныда өсіру» деп те атайды – авт.) туралы айтқан кезде, ағыл­шынның физиолог ғалымы Роберт Эд­вардстың ерен еңбегін атап өтпеске бол­майды. Себебі соның арқасында алғаш рет бедеулік мәселесі шешіліп, қолдан ұрықтандырудың негізінде Луиза Браун есімді қыз бала дүние есігін ашты. Қазір оның жасы 35-те. Содан бері әлем бо­йынша аталған технологияның ар­қа­сында 4 миллионға жуық нәресте туды. Биыл 88 жасқа толған ғалым өмірден озды. Алайда оның жолын қуып, ізін бас­қан ғалымдар баршылық. Солардың бірі – Алматыдағы «Экомед» клиникасының же­текшісі, биология ғылымының докторы, репродуктолог-эмбриолог Салтанат Бай­қошқарова. Оның бастамасымен Қа­зақ­станда алғаш рет қолдан ұрықтандыру әдісі іске асты. Бүгінде ол баланың жасы 17-ге келді. Міне, осыдан бастап елімізде мыңдаған нәрестенің іңгәлаған дауысы көптеген отбасыны ана мен әке бақытына бөледі. С.Байқошқарова болса сол бала­лар­дың «кіндік шешесі» атанды. Оның айтуынша, Р.Эдвардс бол­ма­ғанда, әлем бойынша миллиондаған от­басы әлі күнге дейін бедеуліктің азабын тар­татын еді. Әйгілі ғалымның еңбегін ба­ға­лай отырып, бүгінде Қазақстанның ме­ди­цина қызметкерлері Роберт Эдвардс атындағы халықаралық төсбелгіні әзір­леу­ді ұсынып отыр. Ондай мәлімдемені Ас­та­нада өткен «Бедеулікті анықтау мен ем­деудегі өзекті мәселелер. Қосалқы ре­продуктивті технологиялар» тақыры­бын­дағы V халықаралық ғылыми-тә­жі­ри­белік конференцияда ҚР ұлттық медицина қауымдастығының президенті Айжан Са­дықова жария етті. 
Бедеулікті жеңуге болады

Сол конференцияда бедеулікті анықтау мен емдеудің өзекті мәселелері де қоз­ғал­ды. Өкінішке қарай, бедеулік проблемасы бү­гінде біздің елімізде де, әлемде де өзекті бо­лып отыр. Отбасылардың 15-20 па­йыз­ға жуығы аталған проблемаға тап бо­лып жатады. Әзірше бұл көрсеткіштің тө­мен­деуі байқалмайды, керсінше, өсіп ке­леді. Дегенмен қазір 97,8 пайыз жағ­дайында бедеулікті жеңуге болады. Қа­зақстанның денсаулық сақтау министрлігі де оны жақсы түсініп отырған сыңайлы.
Гүлнар КҮЛКАЕВА, ҚР Денсаулық сақтау министрлігі Медициналық көмекті ұйымдастыру департаменті директорының орынбасары:
  – Қазір елімізде экстракорпоралды ұрықтандыру жұмысына ерекше көңіл бөлінеді. Мемлекет тарапынан тегін квота да беріледі. Мәселен, осыдан үш жыл бұрын 100 квота бөлінсе, ағымдағы жылы оның саны 600-ге дейін жетті. Ал 2015 жылға қарай қолдан ұрықтандырудың тегін қызметі 750-ге дейін жеткізіледі.
Алайда кәсіби мамандардың сөзіне қарағанда, бүгінде оның өзі аздық етіп отыр. Себебі дәл қазір Қазақстанда 300-350 мың отбасы бедеуліктің азабын тартып жүр. Олардың 30 пайызы тегін квотаға зәру. Мемлекет болса олардың барлығын қамти алмай отыр. Себебі мемлекеттік қызмет бойынша бір экстракорпоралды ұрықтандырудың бағасы 737 мың теңгені, яғни 5 мың долларды құрап отыр. Алайда Израиль сияқты озық медицинаның орталығына айналған елде ондай қыз­меттің бағасы 2,5-3 мың доллардан ас­пай­ды. Бір қызығы, сол жерде қолда­ны­ла­тын дәрі-дәрмектер бізде де бар. Мә­се­ле мы­нада, Қазақстанда бюджеттің ақ­ша­сы тым қымбат ем-домға жұмсалады. Ал Из­раиль мен Жапония сияқты елдерде қа­ра­пайым әдіспен қолдан ұрықтандыру жұ­мы­сы бірнеше күннің ішінде атқарылып, оны­мен халықтың да, бюджеттің де қыр­уар қаражаты үнемделеді.
Салтанат БАЙҚОШҚАРОВА, биология ғылымының докторы, репродуктолог-эмбриолог:
  – Бүгінде әлем бойынша қолдан ұрық­тандырудың саны жағынан Израиль көш бас­тап тұр. Себебі ол жақта бір отбасыда кем дегенде екі бала тумайынша, барлығы экстракорпоралды ұрықтандырумен қамтылған. Қазақстанда ондай жүйе жоқ. Бізге жыл сайын шамамен 6-7 мың цикл өткізіп тұру қажет. Қазір Жапонияның Като клиникасында бір жылда 25 мың цикл жасалады. Олар наркозсыз қарапайым технология бойынша істейді. Ондайда халық көп шығындалмайды да.
Негізі, қазақстандық отбасыларға он­дай қызметті өз ақшасына да пайда­ла­ну­ға болады. Дегенмен оның бағасы жар­ты миллион теңгеге дейін барады. Себебі кли­никалардың басым бөлігінде жаңа әрі қымбат дәрі-дәрмектер қолда­ны­лады. Ал Израиль мен Швейцария дә­рігерлері менагон сияқты препа­рат­пен қолдан ұрықтандыру жұмысын оп-оңай жасап жүр. Оның бағасы да қазіргі «супер дәрілерден» екі-үш есе арзан. Бұдан басқа, бізде әлі күнге дейін тым көп анализдерді талап етеді. Дамыған елдерде сифилис, ЖҚТБ, рубелла, гепатит В мен С болмаса, қолдан ұрықтандыру жасала береді. Қазақстан болса әлі күнге дейін пост­ке­ңес­тік медицинадан шыға алмай, уреа­плаз­ма, хламидия, микоплазма тағы сол сияқты ондаған вирустарды іздейді. Оған да біраз ақша кетеді. Осылайша бізде бедеуліктен бел де, белбеу де кетеді. Өкі­нішке қарай, Кедендік одақ та экстра­кор­поралды медицинаға өз пайдасын тигізген жоқ. Былайша қарағанда, одақ аймағында медициналық құрал-жабдықтар мен дәрі-дәрмектердің бағасы бірқалыпты болуы шарт. Алайда ондай жеңілдіктер ешбір байқалмайды.
Бүгінде дәрігерлердің көбі еркек­тер­дің бала туғызу қабілетінің нашарлап бара жат­қаны туралы жиі айтады. Әрине, бел­сіз­дікке әсер ететін факторлар баршылық. Қор­шаған орта, тамақтану, жыныстық қа­рым-қатынасқа ерте түсу, жүйкенің жұ­қаруы, түсік жасау, жұқпалы аурулар – бәрі-бәрі бедеулікке әкеп соқтыруы әбден мүмкін. Мамандар ұялы телефондардың да еркектер үшін зиянды екенін ескертіп отыр. Бүгінде әлемнің көптеген елінде 16 жасқа дейінгі жасөспірімдерге ұялы те­ле­фон­ды ұстауға рұқсат жоқ. Себебі оның тол­қыны ерлердің бала туғызу қабілетіне зиян келтіреді. Сосын бедеуліктің азабын тартып жүрген азаматтардың көбі қолдан ұрықтандыру арқылы дүниеге келген ба­ла­ның денсаулығына қатты алаңдайды. Қа­зіргі зерттеулерге сәйкес, ондай ба­лалардың патологиялық ауытқулары кә­дімгі табиғи жолмен туған балалардан ас­пайды. Ал ата-аналардың айтуынша, экстракорпоралды ұрықтандыру жолымен дүниеге келген балалар басқаларға қа­рағанда зерек болып келеді. Әрине, оның барлығы бедеулікті емдейтін дәрігердің кәсіби дайындығына байланысты.